Actiones arbitrariae
Actiones arbitrariae (skargi arbitralne) – w prawie rzymskim to kategoria powództw, które charakteryzują się dodatkowym upoważnieniem dla sędziego. W procesie formułkowym stanowiły one wyjątek od zasady kondemnacji pieniężnej, co oznaczało, że pozwalały na uzyskanie odszkodowania nie tylko w formie pieniężnej, ale także w naturze.
Charakterystyka powództw
Upoważnienie dla sędziego polegało na dodaniu przez pretora klauzuli arbitralnej w formułce powództwa, umieszczonej pomiędzy intentio a condemnatio. Klauzula ta brzmiała:
Takie zastrzeżenie uzależniało wydanie wyroku od tego, czy pozwany, mimo wezwania (arbitrium, arbitratus) sędziego, dobrowolnie nie wydał ani nie okazał spornego przedmiotu powodowi. Celem tej procedury była ochrona interesów powoda, który dążył do odzyskania (lub okazania) rzeczy.
Spełniając wezwanie sędziego (na przykład poprzez zwrot spornego przedmiotu), pozwany mógł uniknąć kondemnacji pieniężnej. Natomiast brak zastosowania się do wezwania narażał go na zasądzenie kwoty pieniężnej, której wysokość była określona przez samego powoda, co mogło znacznie przekroczyć wartość przedmiotu sporu. Wartość ta była potwierdzana przysięgą (iusiurandum) składaną przez powoda.
Katalog actiones arbitrariae
Powództwami tymi były wszystkie powództwa rzeczowe, które zawierały w intentio formułkę „… o ile rzecz należy do powoda…”, a także niektóre powództwa in personam, na przykład:
- actio doli,
- actio quod metus causa,
- actio redhibitoria.
Przypisy
Bibliografia
Marek M. Kuryłowicz, Adam A. Wiliński, Rzymskie prawo prywatne, Kraków: „Zakamycze”, 1999, ISBN 83-7211-089-1, OCLC 830208116. Brak numerów stron w książce.
Władysław Rozwadowski, Prawo rzymskie, Wydanie II, Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1.