Actiones adiecticiae qualitatis
Actiones adiecticiae qualitatis to powództwa o charakterze dodatnim. W ramach prawa rzymskiego stanowiły one grupę specjalnych powództw, które opierały się na prawie pretorskim. Dzięki nim można było dochodzić należności wynikających ze zobowiązań zaciągniętych przez niewolnika lub inną osobę alieni iuris, działającą na polecenie lub za zgodą swojego zwierzchnika. W okresie średniowiecza te skargi zaczęto określać wspólnym terminem „actiones adiecticiae qualitatis”.
Pretor miał prawo udzielać skarg (actiones) przeciwko zwierzchnikowi familijnemu w sprawach dotyczących wierzytelności wynikających z zobowiązań kontraktowych, które były zaciągnięte przez osoby pozostające pod jego władzą. Dotyczyło to zarówno niewolników, jak i dzieci będących alieni iuris, których status prawny był zbliżony do niewolników (servi loco). Osoby te odpowiadały za swoje zobowiązania na podstawie ius civile w sposób naturalny, co oznaczało, że nie mogły dochodzić należności przed sądem. Dlatego to prawo pretorskie wprowadzało dodatkową odpowiedzialność zwierzchnika, co miało na celu ochronę wierzycieli. W intentio tych powództw wskazywano dłużnika, czyli osobę, która zaciągnęła zobowiązanie (np. niewolnika), a w condemnatio – zwierzchnika jako odpowiedzialnego za dług.
Do kategorii tych skarg zaliczały się:
- actio de peculio – gdy właściciel przyznał niewolnikowi peculium, odpowiadał on za długi zaciągnięte na to peculium, ale tylko do jego wysokości; będąc jednym z wierzycieli niewolnika, miał pierwszeństwo w spłacie;
- actio tributoria – w przypadku peculium przeznaczonego na działalność handlową, właściciel był zobowiązany do podziału środków między wierzycieli niewolnika proporcjonalnie do ich wierzytelności;
- actio quod iussu – właściciel niewolnika odpowiadał całym swoim majątkiem za zobowiązania niewolnika wobec osoby przez niego upoważnionej;
- actio de in rem verso – gdy w wyniku zobowiązania właściciel uzyskał przysporzenie, odpowiadał za nie w wysokości tego przysporzenia;
- actio exercitoria – gdy niewolnik, działający jako kapitan statku, zaciągnął zobowiązanie, właściciel odpowiadał całym swoim majątkiem;
- actio institoria – gdy zobowiązanie zostało zaciągnięte przez niewolnika zarządzającego przedsiębiorstwem handlowym lub przemysłowym, właściciel również odpowiadał całym swoim majątkiem;
Wprowadzenie tych skarg miało na celu zabezpieczenie obrotu prawnego z osobami o ograniczonych uprawnieniach w ówczesnym prawie prywatnym. Takie osoby nie mogły posiadać własności. Wszystko, co zdobyły, przechodziło z mocy prawa do majątku osoby, pod której zwierzchnictwem się znajdowały. Zasadniczo zwierzchnik nie odpowiadał za długi kontraktowe tych osób, a wyjątki od tej zasady wynikały z wprowadzonych na koniec republiki actiones adiectitiae qualitatis.
Bibliografia:
- MarekM. Kuryłowicz, AdamA. Wiliński, Rzymskie prawo prywatne, Kraków: „Zakamycze”, 1999, ISBN 83-7211-089-1, OCLC 830208116. Brak numerów stron w książce.
- Władysław Rozwadowski, Prawo rzymskie, Wydanie II, Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1.