Actio utilis suo nomine

Actio utilis suo nomine (w skrócie actio utilis) to w prawie rzymskim powództwo analogiczne, które umożliwia cesjonariuszowi dochodzenie roszczeń przeciwko dłużnikom wynikającym z nabytych w wyniku cesji wierzytelności.

Rozwój historyczny i charakterystyka powództwa

System ten został wprowadzony za czasów Antoninusa Piusa na podstawie cesarskiego reskryptu. Początkowo actio utilis służyło do realizacji wierzytelności wchodzących w skład nabytego spadku. Cesjonariusz mógł wnosić powództwo we własnym imieniu (suo nomine), co oznaczało, że dążył do zaspokojenia swojego prawa podmiotowego (przeniesionego przez zakup spadku), a nie realizacji cudzej wierzytelności (w imieniu spadkobiercy – alieno nomine).

Kiedy pretor przyjmował skargę, traktował cesjonariusza jako wierzyciela, a nie jako osobę działającą w imieniu innej osoby (np. prokuratora czy kognitora), która wnosiłaby skargę alieno nomine. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do posiadania przez powoda prawa podmiotowego, pretor nie udzielał powództwa. Cesjonariusz działał niezależnie, bez jakiegokolwiek umocowania ze strony cedenta, co oznaczało, że pełnomocnictwo nie mogło wygasnąć ani zostać cofnięte.

W prawie poklasycznym, na mocy kolejnych cesarskich konstytucji, zaczęto przyznawać actio utilis suo nomine cesjonariuszom, którzy nabyli wierzytelności z różnych tytułów prawnych, nie tylko poprzez zakup spadku, ale także przez nabycie poszczególnych wierzytelności, zapisy czy posagi. Ostatecznie prawo justyniańskie przyznało actio utilis również osobom obdarowanym wierzytelnością.