Powództwo publicjańskie
Powództwo publicjańskie (łac. actio Publiciana) to roszczenie przysługujące posiadaczowi rzeczy działającemu w dobrej wierze, który znajduje się na drodze do zasiedzenia, w celu uzyskania jej wydania lub zapobieżenia naruszeniom. W odróżnieniu od roszczeń posesoryjnych, konstrukcja tego środka opiera się na fikcji prawnej, według której posiadacz jest jednocześnie uznawany za właściciela danej rzeczy. Ten środek zalicza się do kategorii ochrony petytoryjnej.
Actio Publiciana w prawie rzymskim
Actio publiciana ma swoje korzenie w prawie rzymskim, gdzie była pretorskim odpowiednikiem rei vindicatio. Była to zatem actio utilis i należała do powództw rzeczowych o charakterze arbitralnym. Nazwa tej skargi pochodzi od imienia rzymskiego pretora z I wieku p.n.e. – Publiciusa.
Roszczenie to przysługiwało właścicielowi bonitarnemu lub posiadaczowi w dobrej wierze, który znajdował się na drodze do zasiedzenia (usucapio) i utracił rzecz.
Actio Publiciana była klasyfikowana jako actiones ficticiae, gdyż opierała się na fikcji, że powód nabył już własność przez zasiedzenie.
Właściciel bonitarny mógł skorzystać z tej skargi przeciwko wszystkim, z wyjątkiem właściciela kwirytarnego, jeśli ten podniósł stosowny zarzut (exceptio iusti dominii). Powód miał możliwość w replice wykazać, że nabył sporną rzecz od właściciela, który mu ją wydał (replicatio rei venditae et traditae).
Ochrona posiadacza wynikająca z actio Publiciana była względna – działała jedynie przeciwko osobom gorzej uprawnionym, tj. tym, którzy nabyli posiadanie rzeczy później, zgodnie z zasadą prior tempore, potrior iure, lub nie nabyli jej od innego nabywcy, w myśl zasady in pari causa possessor potrior haberi debet – w równej sytuacji lepsze jest stanowisko posiadacza.
Dodatkowo, właściciel kwirytarny mógł również skorzystać ze skargi publicjańskiej, jeśli łatwiej było mu udowodnić posiadanie prowadzące do zasiedzenia, niż wykazywać swoje prawo własności.
Odpowiedzialność pozwanego za pobrane pożytki oraz powoda z tytułu wydatków poniesionych przez pozwanego na rzecz była uregulowana w sposób analogiczny do rei vindicatio.
Powództwo publiciańskie współcześnie
W polskim prawie aktualnie actio publiciana nie występuje. Z kolei w prawie austriackim można spotkać się z podobnym pojęciem (Klage aus dem rechtlich vermuteten Eigentum).
Przypisy
Bibliografia
Marek M. Kuryłowicz, Adam A. Wiliński, Rzymskie prawo prywatne, Kraków: „Zakamycze”, 1999, ISBN 83-7211-089-1, OCLC 830208116. Brak numerów stron w książce.
Władysław Rozwadowski, Prawo rzymskie, Wydanie II, Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1.