Actio iudicati
Actio iudicati to powództwo egzekucyjne w ramach procesu formułkowego, obowiązujące w prawie rzymskim, które jest wnoszone w celu przymusowego wykonania prawomocnego wyroku.
Tytułem egzekucyjnym mogły być zarówno prawomocne wyroki, jak i tzw. confessio in iure, czyli sądowe uznanie powództwa, które miało skutki podobne do wyroku. Po upływie 30 dni od wydania prawomocnego wyroku, pre tor przyznawał wierzycielowi prawo do actionis iudicati, co oznaczało, że dłużnik miał ten czas na dobrowolne spłacenie długu.
Po wniesieniu skargi przez dłużnika, mógł on podjąć spór co do zasadności egzekucji (zakwestionować ważność wyroku, tzw. infitiatio), co prowadziło do ponownego rozpatrzenia sprawy. W praktyce jednak dłużnicy zazwyczaj uznawali swój obowiązek wykonania wyroku już na etapie procesu in iure, gdyż infitiatio narażało ich na zasądzenie kwoty dwukrotnie wyższej niż ta orzeczona w pierwszym wyroku – tzw. revocatio in duplum.
Wierzyciel, uzyskując wyrok w procesie egzekucyjnym za pomocą actionis iudicati, miał możliwość wyboru formy egzekucji: osobistej (na osobie) lub majątkowej, znanej jako venditio bonorum, która dotyczyła majątku dłużnika.
W przypadku egzekucji osobistej, wierzyciel, upoważniony przez pretora, miał prawo zabrać dłużnika do swojego domu (tzw. wiezienie prywatne), gdzie dłużnik odpracowywał dług. Ze względu na trudności oraz niską ściągalność długów, najczęściej stosowano egzekucję majątkową.
Procedura venditio bonorum, przewidziana przez prawo pretorskie, przebiegała w następujący sposób: wierzyciel zdobywał majątek dłużnika, po czym ogłaszano o tym publicznie, aby poinformować ewentualnych innych wierzycieli. Jeden z nich, nazywany magister bonorum, sprzedawał cały majątek dłużnika w drodze licytacji jednemu nabywcy, określanemu jako bonorum emptor, co skutkowało infamią majątku.
W przypadku, gdy dłużnik nie wykonał wyroku z przyczyn losowych, miał możliwość ogłoszenia upadłości (tzw. cessio bonorum), co oznaczało dobrowolne oddanie majątku. Mógł również ubiegać się o pozostawienie niezbędnych środków do życia (tzw. beneficium competentiae). Warto dodać, że nie powodowało to infamii.
Skarga ta nie podlegała przedawnieniu, a także wchodziła w skład spadku, co oznaczało, że mogła być stosowana przeciwko spadkobiercom dłużnika.
Źródła actionis iudicati
Actio iudicati zastąpiło wcześniej znane dwa sposoby postępowania legisakcyjnego: legis actio per manus iniectionem oraz dopuszczalną w wyjątkowych przypadkach legis actio per pignoris capionem.
Przypisy
Bibliografia
Marek M. Kuryłowicz, Adam A. Wiliński, Rzymskie prawo prywatne, Kraków: „Zakamycze”, 1999, ISBN 83-7211-089-1, OCLC 830208116. Brak numerów stron w książce.
Władysław Rozwadowski, Prawo rzymskie, Wydanie II, Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1.
Marek M. Kuryłowicz, Adam A. Wiliński, Rzymskie prawo prywatne, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2008, ISBN 978-83-7601-073-1, OCLC 833152463. Brak numerów stron w książce.