Acta Tomiciana
Acta Tomiciana to bogaty zbiór dokumentów źródłowych oraz akt urzędowych, w szczególności dokumentów i korespondencji kancelarii królewskiej, zgromadzony przez historyka i sekretarza kancelarii, Stanisława Górskiego (około 1497–1572).
Dokumenty te powstały w okresie panowania Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta, głównie podczas urzędowania podkanclerzego Piotra Tomickiego. Nazwa zbioru została nadana w XVIII wieku przez Jana Daniela Janockiego, a jej popularność wzrosła w XIX wieku.
Stanisław Górski początkowo zbierał rękopisy oraz korespondencję pisarzy polskiego renesansu, takich jak Kallimach, Dantyszek, Krzycki oraz Orzechowski. Z czasem skupił się na zbieraniu dokumentacji dotyczącej różnych spraw państwowych, obejmujących okres panowania Jana Olbrachta, Aleksandra oraz Zygmunta Starego. Zgromadzone materiały mają znaczenie nie tylko dla polskiej kultury, ale również dla historycznego dziedzictwa sąsiednich krajów, takich jak Węgry, Niemcy, Litwa, Rumunia, Słowacja i Czechy. Większość zbioru (około 80% brulionów i oryginałów) trafiła w ręce kanclerza Jana Zamoyskiego, co przyczyniło się do tego, że stały się częścią rodowych zbiorów Zamoyskich w Bibliotece Ordynacji Zamojskiej. Po II wojnie światowej Teki, wraz z zasobami Biblioteki Ordynacji Zamojskiej, zostały przekazane do Biblioteki Narodowej jako wieczysty depozyt.
Praca Stanisława Górskiego przeszła przez dwa etapy: pierwszy to wstępne gromadzenie dokumentów, a drugi to finalizacja zbioru uporządkowanego chronologicznie, z różnorodnymi poprawkami, zarówno merytorycznymi, jak i stylistycznymi. Efekty pierwszego etapu zgromadzone są w tzw. Tece Górskiego, która składa się z 29 tek zawierających 4000 dokumentów. Wysokiej jakości skany całego zbioru Tek Górskiego można znaleźć w cyfrowej bibliotece Polona.
Zbiór Górskiego przetrwał w trzech różnych redakcjach, głównie w Bibliotece Narodowej, Bibliotece Kórnickiej oraz Bibliotece Czartoryskich. Zbiór w Bibliotece Narodowej składa się z 29 tomów, w których znajduje się około 6265 luźnych kart papierowych, noszących wspólną sygnaturę BOZ 2053. Pochodzi on z dawnej Biblioteki Ordynacji Zamojskiej.
Część zbioru (tom I–XIII) została wydana drukiem przez Fundację Działyńskich (Poznań, 1852–1912) we współpracy z Biblioteką Kórnicką (tomy I–VIII, 1852–1860; tomy IX–XIII, 1876–1915). Tomy XIV–XVII zostały wydane po II wojnie światowej przez Władysława Pociechę (Poznań, 1952 – 1957 – 1960/1961 – 1966), jednak edycja ta nie została jeszcze ukończona. Tom XVIII został opublikowany w 1999 roku przez Wacława Urbana i Andrzeja Wyczańskiego, nakładem Biblioteki Kórnickiej. Ostatnie tomy zawierają liczne uzupełnienia wydawców.
W 2021 roku Teki Górskiego zostały wpisane na Polską Listę Krajową Programu UNESCO „Pamięć Świata”.
Przypisy
Bibliografia
Inwentarz rękopisów do połowy XVI wieku w zbiorach Biblioteki Narodowej. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2012. ISBN 978-83-7009-619-9.
Władysław Pociecha. W sprawie wydawnictwa Aktów Tomicjanów. „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej”. 3, s. 9–41, 1946.
Linki zewnętrzne
Acta Tomicana w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej (tomy I-XIII)