Acritarcha

Definicja i charakterystyka

Acritarcha, akritarchy oraz akrytarchy to zbiór niezwykle małych (zwykle od 0,01 do 0,5 mm), jednokomórkowych skamieniałości, których ściany są zbudowane z substancji organicznej, a ich przynależność systematyczna pozostaje niewyjaśniona. R. Buick wskazuje, że muszą one mieć co najmniej 50 mikrometrów (0,05 mm), natomiast M. Jachowicz podaje, że maksymalna wielkość akritarch wynosi do 5 mm.

Nazwa tej grupy skamieniałości pochodzi z greckich słów acritos – 'niejasny’ oraz archae – 'pochodzenie’. Została wprowadzona w 1963 roku przez W.R. Evitta, aby wyodrębnić mikroskamieniałości o niejasnej pozycji systematycznej. Akritarchy zazwyczaj uznawane są za zbiór sztuczny, obejmujący cysty glonów z różnych grup. Większość taksonów akritarch jest związana z glonami spokrewnionymi z bruzdnicami, mniejsza część z prazynofitami, a także występują formy bardziej enigmatyczne, które klasyfikowane są jako zarodniki roślinne. Niektóre archaiczne formy mogą reprezentować sinice lub jednokomórkowe eukarionty.

Akritarchy prezentują różnorodne kształty (zazwyczaj kuliste lub owalne) oraz zróżnicowaną rzeźbę powierzchni, a także różnią się liczbą i kształtem wyrostków. Wraz z wielkością oraz formą otwarcia (szczeliny, przez którą wydostawał się z cysty organizm) są to cechy diagnostyczne (morfotypy) taksonów akritarch.

Występowanie

Akritarchy są znane od archaiku, a ich obecność stwierdzono w Afryce w osadach liczących ponad 3 miliardy lat. W 2010 roku opisano okrągłe, duże mikroorganizmy (do 300 mikrometrów) o organicznych ścianach, pochodzące z osadów grupy Moodies w Południowej Afryce, które mają 3,2 miliarda lat. Choć autorzy nie nazwali ich akritarchami, zostały tak określone przez Buicka. Licznie występują one dopiero w utworach ryfeju, a największe zróżnicowanie taksonomiczne i liczebność obserwuje się między kambrem a dewonem, kiedy to mają znaczenie w datowaniu skał osadowych. Na granicy dewonu i karbonu liczba oraz różnorodność akritarch nagle się zmniejsza, a z końcem paleozoiku stają się one bardzo rzadkie, choć występują aż do czwartorzędu. Znaleziono je m.in. w osadach holocenu na Grenlandii.

Zdecydowana większość akritarch należy do morskiego planktonu.