Acristavus
Acristavus (łac.) to rodzaj hadrozaura, który według różnych klasyfikacji może być zaliczany do podrodziny Hadrosaurinae lub Saurolophinae. Dinozaur ten żył w późnej kredzie (kampan) na obszarze dzisiejszej Ameryki Północnej.
Nazwa „bezgrzebieniowy dziadek” odnosi się do braku grzebienia nosowego u tego dinozaura oraz do faktu, że jest on starszy od innych hadrozaurów, których skamieniałości znaleziono w osadach formacji Two Medicine. Dodatkowo, niektóre cechy jego czaszki przypominają te występujące u przodków hadrozaurów.
Gatunkiem typowym jest A. gagslarsoni (epitet gatunkowy pochodzi od przezwiska Russella Ellswortha Larsona, właściciela terenów, na których odkryto holotyp). Holotyp, oznaczony jako MOR 1155, obejmuje niemal kompletną czaszkę, jedenaście kręgów szyjnych, trzy niekompletne kręgi grzbietowe, jeden kręg ogonowy, żebra, lewą kość ramienną i łokciową, mostek, lewą kość łonową, lewą kość udową, piszczelową oraz strzałkową i niektóre kości śródstopia i paliczki lewej stopy. Szkielet ten został odkryty w osadach formacji Two Medicine w stanie Montana, datowanych na około 79,43 mln lat, co czyni go jednym z najstarszych znanych hadrozaurów z Ameryki Północnej. Ponadto, autorzy opisu A. gagslarsoni uznali, że do tego gatunku należy również niekompletna czaszka z zachowaną puszką mózgową i kośćmi łzowymi oraz pojedynczy kręg szyjny oznaczony jako UMNHVP 16607, które odkryto w osadach formacji Wahweap w stanie Utah, datowanych na około 79,34–78,91 mln lat.
Szkielet Acristavus gagslarsoni prezentuje kilka cech, które są unikalne dla tego rodzaju i nie występują u innych znanych hadrozaurów. Należą do nich m.in. kostna narośl na tylno-górnym odcinku krawędzi oczodołu, tworzona przez kość zaoczodołową; wydłużona ku tyłowi kość potyliczna podstawowa (ang. basioccipital), która sięga dalej niż u innych hadrozaurów; zgrubienia na szwie łączącym kość przedczołową i czołową oraz duże wgłębienie na bocznej powierzchni wyrostka jarzmowego kości zaoczodołowej. A. gagslarsoni charakteryzuje się też szeregiem innych cech budowy szkieletu, takich jak wysoki kostny grzebień między wyrostkami skrzydłowatymi kości klinowej, który rozszerza się ku dołowi i sięga najniższych partii wyrostków skrzydłowatych kości klinowej – podobnie jak u rodzaju Brachylophosaurus oraz w mniejszym stopniu u rodzaju Maiasaura, ale różni się od innych hadrozaurów. Inne cechy to kostna przegroda łącząca kość zaoczodołową i łuskową oraz brak grzebienia nosowego, jak ma to miejsce u rodzaju Edmontosaurus oraz większości ornitopodów z kladu Iguanodontia nienależących do rodziny Hadrosauridae.
Czaszka Acristavus jest podobna do czaszki Brachylophosaurus, długiej i niskiej; nozdrza były większe niż u Maiasaura, a ich rozmiary były zbliżone do nozdrzy Brachylophosaurus. Zauważalne są też pewne podobieństwa między czaszkami Acristavus i Maiasaura, takie jak podobna budowa dorsalnego wyrostka kości przedszczękowej oraz szwu czołowo-nosowego. Sugeruje to bliskie pokrewieństwo Acristavus z Maiasaura oraz Brachylophosaurus, co potwierdzają analizy kladystyczne. Badania przeprowadzone przez Gatesa i współpracowników (2011) wskazują, że Acristavus jest siostrzanym taksonem do rodzaju Maiasaura, a Brachylophosaurus jest siostrzany do kladu obejmującego te dwa rodzaje, który nazwano Brachylophosaurini. Dodatkowo, analiza Prieto–Márqueza i Wagnera (2012) również wskazuje na bliskie pokrewieństwo tych trzech rodzajów, przy czym według tej analizy Acristavus jest siostrzany do kladu obejmującego Maiasaura i Brachylophosaurus.
Występowanie u Acristavus gagslarsoni cech budowy czaszki, takich jak brak grzebienia nosowego czy niemal prosta krawędź wentralna kości zębowej, w połączeniu z datowaniem osadów, w których odkryto skamieniałości tego dinozaura, sugeruje, że Acristavus jest podobny do najbardziej bazalnych hadrozaurów. Autorzy opisu sugerują, że odkrycie Acristavus wspiera hipotezę, iż ostatni wspólny przodek wszystkich hadrozaurów nie miał kostnego grzebienia, a owe grzebienie wyewoluowały niezależnie u różnych grup hadrozaurów. Nie można jednak całkowicie wykluczyć, że ostatni wspólny przodek miał grzebień kostny, który modyfikował się niezależnie u przedstawicieli Lambeosaurinae oraz Hadrosaurinae/Saurolophinae i który wtórnie zanikł u Acristavus.
== Przypisy ==