Rodzaj Acipenser
Acipenser to rodzaj ryb należący do rodziny jesiotrowatych (Acipenseridae), w Polsce powszechnie znany jako jesiotry. Ten rodzaj obejmuje największe gatunki z rzędu jesiotrokształtnych, osiągające długość do kilku metrów oraz masę ciała sięgającą kilkuset kilogramów. Ryby te występują jedynie na półkuli północnej, a niektóre z nich mają istotne znaczenie gospodarcze. Niestety, większość gatunków jest zagrożona wyginięciem, w tym A. dabryanus i A. sturio, które znajdują się w kategorii krytycznie zagrożonych.
Cechy charakterystyczne
Charakteryzują się niedużym pyskiem z zaokrąglonym w przekroju rostrum, a ich wąsiki nie są spłaszczone. Posiadają dobrze rozwiniętą tryskawkę, a przesłonki skrzelowe są przymocowane do powierzchni międzyskrzelowej.
Systematyka
Rodzaj ten został zdefiniowany w 1758 roku przez szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza w dziesiątej edycji jego publikacji Systema Naturae, poświęconej klasyfikacji zwierząt. Gatunkiem typowym jest jesiotr zachodni (A. sturio), według Linneusza. Analizy molekularne przeprowadzone przez Chase’a Brownsteina i Thomasa Neara wskazują, że tradycyjnie ujmowany rodzaj Acipenser jest parafiletyczny i wymaga przeniesienia kilku gatunków do innych rodzajów, głównie Huso.
Etymologia
Termin Acipenser pochodzi z łaciny i oznacza 'jesiotr’. Nazwa Sturio jest nowołacińskim odpowiednikiem słowa 'jesiotr’, wywodzącym się z Sturio vulgaris Rafinesque, 1810, co odpowiada Acipenser sturio Linnaeus, 1758.
Termin Dinoctus pochodzi od greckiego słowa δι- di- oznaczającego 'podwójny’, oraz νηκτης nēktēs, co oznacza 'pływak’. Typ nomenklatoryczny to Dinoctus truncatus Rafinesque, 1818 (równoważne z Acipenser brevirostrum Lesueur, 1818).
Sterletus to rosyjski termin стерлядь sterljad, co oznacza 'sterlet’, a jego typ nomenklatoryczny to Acipenser ruthenus Linnaeus, 1758.
Nazwa Helops pochodzi z greckiego ἡλος hēlos, co oznacza 'guz’, oraz ωψ ōps, co oznacza 'wygląd’. Typ nomenklatoryczny to Acipenser stellatus Pallas, 1771.
Lioniscus wywodzi się od greckiego λειος leios oznaczającego 'gładki’, oraz łacińskiego przyrostka zdrabniającego -iscus. Typ nomenklatoryczny to Acipenser glaber Heckel, 1836 (równoważne z Acipenser nudiventris Lovetsky, 1828).
Antaceus ma etymologię nieznaną, a typ nomenklatoryczny to Acipenser schypa Güldenstädt, 1772 (równoważne z Acipenser nudiventris Lovetsky, 1828).
Termin Ellops oznacza 'gatunek jakiejś ryby’ w greckim.
Shipa to rosyjski termin шип szyp, oznaczający 'jesiotr’. Typ nomenklatoryczny to Acipenser nudiventris Lovetsky, 1828.
Sinosturio to nowołacińska nazwa odnosząca się do Chin, a typ nomenklatoryczny to Acipenser dabryanus Duméril, 1869.
Gladostomus łączy łacińskie gladius 'miecz’ z greckim στομα stoma 'usta’. Typ nomenklatoryczny to Acipenser stellatus Pallas, 1771.
Klasyfikacja
Do rodzaju Acipenser zalicza się następujące gatunki:
- Acipenser baerii Brandt, 1869 – jesiotr syberyjski (Huso baerii)
- Acipenser brevirostrum Lesueur, 1818 – jesiotr krótkonosy (Huso brevirostrum)
- Acipenser colchicus Marty, 1940 – jesiotr kolchidzki, jesiotr pontyjski (Huso colchicus)
- Acipenser dabryanus Duméril, 1869 (Sinosturio dabryanus)
- Acipenser desotoi Vladykov, 1955
- Acipenser fulvescens Rafinesque, 1817 – jesiotr jeziorny (Huso fulvescens)
- Acipenser gueldenstaedtii Brandt & Ratzeburg, 1833 – jesiotr rosyjski, jesiotr wschodni (Huso gueldenstaedtii)
- Acipenser medirostris Ayres, 1854 – jesiotr zielony (Sinosturio medirostris)
- Acipenser mikadoi Hilgendorf, 1892 – jesiotr sachaliński (Sinosturio mikadoi)
- Acipenser naccarii Bonaparte, 1836 – jesiotr adriatycki (Huso naccarii)
- Acipenser nudiventris Lovetsky, 1828 – szyp (Huso nudiventris)
- Acipenser oxyrinchus Mitchill, 1815 – jesiotr ostronosy
- Acipenser persicus Borodin, 1897 – jesiotr kaspijski, jesiotr perski, jesiotr południowokaspijski (Huso persicus)
- Acipenser ruthenus Linnaeus, 1758 – sterlet, czeczuga (Huso ruthenus)
- Acipenser schrenckii Brandt, 1869 – jesiotr amurski (Sinosturio schrenckii)
- Acipenser sinensis Gray, 1835 – jesiotr chiński (Sinosturio sinensis)
- Acipenser stellatus Pallas, 1771 – siewruga (Huso stellatus)
- Acipenser sturio Linnaeus, 1758 – jesiotr zachodni, jesiotr właściwy
- Acipenser transmontanus Richardson, 1836 – jesiotr amerykański, jesiotr biały (Sinosturio transmontanus)
W obrębie tego rodzaju wyróżnia się również podgatunki:
- Acipenser baerii baicalensis – jesiotr bajkalski
- Acipenser baerii stenorrhynchus – jesiotr z Leny
- Acipenser gueldenstaedtii gueldenstaedtii – jesiotr północnokaspijski
- Acipenser oxyrinchus oxyrinchus – populacja atlantycka oraz bałtycka (jesiotr bałtycki)
- Acipenser oxyrinchus desotoi – jesiotr zatokowy
Istnieją również mieszańce:
- alonka (Acipenser gueldenstaedtii x Acipenser baerii)
- bester (Huso huso x Acipenser ruthenus)
Niektóre gatunki są już wymarłe:
- †Acipenser albertensis
- †Acipenser ornatus
- †Acipenser toliapicus
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
C.S. Rafinesque. Fishes of the River Ohio. „The Western Review and Miscellaneous Magazine: A Monthly Publication, Devoted to Literature and Science”. 3 (4), s. 244–252, 1820. (ang.)
J.F. von Brandt & J.T.Ch. Ratzeburg: Medizinische Zoologie oder getreue Darstellung und Beschreibung der Thiere, die in der Arzneimittellehre in Betracht kommen. Cz. 2. Berlin: Hirschwald, 1833, s. i–iv; 1–364; ryc. 1–36. (niem.)
L.J.F.J. Fitzinger & J.J. Heckel. Monographische Darstellung der Gattung Acipenser. „Annalen des Wiener Museums der Naturgeschichte”. 1 (12), s. 261–326; ryc. 25–30, 1836. (łac. • niem.)
Edmund C.E.C. Jaeger. Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.)
Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976. Brak numerów stron w książce.
Ryby : encyklopedia zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9. Brak numerów stron w książce.
Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2. Brak numerów stron w książce.