Achuar

Achuar (wym. Aczuar), endoetnonim: aents, egzoetnonimy: Achual, Achuala – to indiańska grupa kulturowo-językowa, która należy do amazońskiej rodziny językowej jívaro. Zamieszkują oni dorzecze rzek Pastaza i Morona, znajdujące się na granicy Ekwadoru i Peru. Obecnie liczba członków grupy kulturowej Achuar wynosi około 5500 osób. Stanowią oni jedną z czterech grup kulturowo-językowych rodziny językowej jívaro. W przeszłości praktykowali kulturowo zorganizowane działania wojenne, znane jako tzw. polowanie na głowy, które były niezbędne w rytuale tsantsa. Obecnie rzadko stosują przemoc fizyczną, która została niemal całkowicie zastąpiona przez przemoc symboliczną. Ich gospodarka opiera się na kopytnictwie, łowiectwie oraz rybołówstwie.

Życie

Achuarowie żyją w rozproszeniu, w domostwach zorganizowanych w ponadlokalne struktury, które Descola określa jako nexus endogamiczny. Każdy zespół składa się z od dziesięciu do piętnastu domostw, których członkowie są ze sobą spokrewnieni. Zespoły te znajdują się w niewielkich odległościach od siebie i zazwyczaj są zlokalizowane wzdłuż rzek lub ich dopływów. Podstawową jednostką struktury społecznej Achuar jest rodzina zamieszkująca pojedyncze domostwo.

Charakterystyczną cechą domów Achuarów jest wysoki i stromy dach wykonany z liści palmowych. Domy te często mają dużą powierzchnię, co wynika z dwóch powodów: każdy mężczyzna pragnie być postrzegany jako juunta, czyli dobrze sytuowany, co zależy od liczby żon i dzieci, które mogą mieszkać w budynku, oraz z faktu, że Achuarowie w przeszłości byli łowcami głów, co powodowało, że w razie ataku kilka rodzin mogło się schronić w jednym domostwie, które było bronione przez wojowników.

Małżeństwa w społeczności Achuar są najczęściej poligamiczne, często zawierane poprzez związki z krewnymi lub z kobietami, które zostały uprowadzone podczas napaści na sąsiednie plemiona.

Kobiety zajmują się głównie prowadzeniem domu, opieką nad dziećmi, przygotowywaniem posiłków oraz dbaniem o ogródki, a mężczyźni odpowiadają za polowanie, pracę w lesie, wytwarzanie narzędzi i broni oraz oczyszczanie terenu, aby powiększyć przydomowe ogródki. Na te zajęcia mężczyźni poświęcają około 1/3 dnia, a resztę czasu spędzają na rozmowach.

Ogródki mają istotne znaczenie w życiu Achuarów, ponieważ stanowią źródło pożywienia dla rodzin oraz miejsce, w którym kobiety nawiązują więź z Nunkui – duchem opiekuńczym roślin uprawnych. W ogrodach kobiety rodzą także swoje dzieci.

Język i wierzenia

Achuarowie posługują się własnym językiem, który należy do grupy jibaro (istnieją również trzy inne języki używane przez sąsiednie plemiona: Shuar, Awajun i Huambisa), rozpowszechnionym na pograniczu Peru i Ekwadoru (zob. język achuale).

Wierzenia Achuarów opierają się na połączeniu animizmu i szamanizmu. Kluczowym elementem tych wierzeń jest bliska więź z naturą. Achuarowie żyją głównie z polowań, dlatego wierzą, że jedynie harmonijne współżycie ze zwierzyną, na którą polują, oraz z jej duchami opiekuńczymi może zapewnić im pomyślne łowy. Każdy wojownik podchodzi do zwierzyny z szacunkiem i zachowuje umiar w polowaniach. Dodatkowo, Achuarowie wierzą, że zwierzęta potrafią komunikować się między sobą oraz z ludźmi, a czasami Indianie nawiązują taki kontakt poprzez podróż duszy, wywoływaną za pomocą halucynogennych napojów.

Inną istotną cechą wierzeń religijnych Achuarów jest samokontrola, która jest wpajana mężczyznom od młodości. Dzięki samokontroli każdy Achuar może udowodnić swoją siłę zarówno fizyczną, jak i psychiczną. Idealnym miejscem do ćwiczenia samokontroli jest domostwo, gdzie mężczyzna może np. obejść się bez snu lub unikać obżarstwa, a także powstrzymywać się od nadmiernej gestykulacji wobec gości.

Achuarowie wierzą również w obecność duchów. Szczególnie ważne jest bóstwo ogrodów – Nunkui. Kobiety wykonują magiczne pieśni, nazywane anent, które umożliwiają im kontakt z bóstwem oraz z roślinami. Ponieważ pieśni te są osobiste, kobiety śpiewają je w myślach lub bardzo cicho. Każde anent ma podobną strukturę melodii, ale różne teksty.

Mimo że przydomowe ogrody są uważane za sanktuaria i domy dla Nunkui, według wierzeń Achuarów mogą być również niebezpieczne, ponieważ niektóre uprawiane rośliny (zwłaszcza maniok) mają właściwości wampiryczne. Z tego powodu dzieci nie są wpuszczane do ogródka bez opieki, ponieważ istnieje przekonanie, że w ciele każdego człowieka jest ograniczona ilość krwi, a jej zbyt duża utrata prowadzi do szybkiego zgonu.

Według tradycji, Achuarowie kładą zmarłych w wydrążonych pniach przypominających indiańskie łodzie. Gdy zmarła osoba była głową rodziny, pochówek odbywa się w centralnej części domostwa.

Zagrożenia

W latach 60. XX wieku na terenie Amazonii odkryto złoża ropy naftowej. Główne pokłady znajdują się na terenach zamieszkanych przez plemię Achuar od wieków. W wyniku bezwzględnej polityki koncernów naftowych, Achuarowie musieli opuścić część swojego terytorium, co spowodowało spadek liczby członków plemienia. Na sytuację wpłynęły także wycieki ropy naftowej, które zanieczyszczają lokalne rzeki, w których żyją Achuarowie oraz inne plemiona. Dodatkowym zagrożeniem są choroby weneryczne, które rozprzestrzeniają pracownicy rafinerii, gwałcąc indiańskie kobiety. Wszystko to sprawia, że Indianie Achuar są coraz bardziej narażeni na wpływy zachodniej cywilizacji.