Achille Mbembe

Achille Mbembe, właściwie Joseph Achille Mbembe (ur. 1957), to kameruński filozof, teoretyk polityki oraz historyk. Jest autorem wielu książek dotyczących afrykańskiej historii oraz polityki.

Biografia

Urodził się w 1957 roku w pobliżu Otélé w Kamerunie. W 1989 roku uzyskał stopień doktora historii na Uniwersytecie w Sorbonie. Po tym ukończył studia podyplomowe w Instytucie Nauk Politycznych w Paryżu.

W latach 1988–1991 był adiunktem historii na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku, a w latach 1991–1992 pracował jako starszy pracownik naukowy w Brookings Institution w Waszyngtonie. Następnie, w latach 1992–1996, pełnił funkcję profesora nadzwyczajnego historii na Uniwersytecie Pensylwanii. W latach 1996–2000 był dyrektorem wykonawczym Rady ds. Rozwoju Badań Nauk Społecznych w Afryce w Dakarze, w Senegalu. W 2001 roku był profesorem wizytującym na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, a w 2003 na Uniwersytecie Yale. Później pracował jako profesor historii i polityki w WEB Du Bois Research Institute na Uniwersytecie Harvarda. W 2020 roku wygłosił prezydencki wykład z nauk humanistycznych na Uniwersytecie Stanforda.

Mbembe intensywnie pisał o historii i polityce Afryki, a jego prace zdobyły uznanie, co potwierdza ocena A1 przyznana przez National Research Foundation w Południowej Afryce.

Obecna działalność

Obecnie Mbembe jest członkiem kadry Wits Institute for Social and Economic Research (WISER) na Uniwersytecie Witwatersrand. Regularnie odwiedza Franklin Humanities Institute na Duke University.

Pełni również rolę współredaktora w czasopiśmie naukowym „Public Culture”.

Działalność naukowa

Jego główne zainteresowania badawcze koncentrują się na historii Afryki, studiach postkolonialnych, polityce oraz naukach społecznych. Chociaż często określany jest jako teoretyk postkolonialny (ze względu na tytuł swojej pierwszej angielskiej książki), to sam odrzuca tę etykietę, postrzegając swoje badania jako projekt akceptacji oraz transcendencji różnic, a nie powrotu do pierwotnej, marginalnej ojczyzny.

Do jego najważniejszych dzieł zaliczają się:

Les jeunes et l’ordre politique en Afrique noire (1985),
La naissance du maquis dans le Sud-Cameroun, 1920–1960: histoire des usages de la raison en colonie (1996),
De la postcolonie. Essai sur l’imagination politique dans l’Afrique contemporaine (2000),
Sortir de la grande nuit essai sur l’Afrique décolonisée; suivi d’un entretien avec l’auteur (2003),
Critique de la raison nègre (2013).

Jego kluczowa praca On the Postcolony została przetłumaczona na język angielski i opublikowana przez University of California Press w 2001 roku, a następnie ponownie wydana przez University of Wits Press z nową przedmową autora. W tej pracy Mbembe argumentuje, że dyskurs akademicki oraz powszechny na temat Afryki jest splątany z różnorodnymi stereotypami wynikającymi z zachodnich fantazji i lęków. W ślad za Frantzem Fanonem i Zygmuntem Freudem, Mbembe twierdzi, że ten obraz nie oddaje autentycznej Afryki, lecz jest nieświadomą projekcją związaną z poczuciem winy, wyrzeczeniem się oraz przymusem powtórzenia. W podobny sposób jak James Ferguson, VY Mudimbe i inni, Mbembe interpretuje Afrykę nie jako odizolowane miejsce, lecz jako napiętą relację z resztą świata, która zachodzi na poziomie politycznym, psychicznym, semiotycznym oraz seksualnym. Twierdzi, że koncepcja biowładzy Michela Foucaulta, rozumiana jako połączenie władzy dyscyplinarnej oraz biopolityki, nie wystarcza do wyjaśnienia współczesnych form podporządkowania. Do spostrzeżeń Foucaulta na temat suwerennej władzy i biowładzy, Mbembe dodaje pojęcie nekropolityki, które wykracza poza zwykłe „wpisywanie ciał w aparaty dyscyplinarne”. Wskazując na przykłady Palestyny, Afryki i Kosowa, Mbembe pokazuje, jak suwerenna władza realizowana jest poprzez tworzenie stref śmierci, w których śmierć staje się ostatecznym przejawem dominacji oraz podstawową formą oporu.

Przeprowadzał również badania nad Johannesburgiem jako miastem metropolitalnym oraz badał prace Frantza Fanona.

Anulowanie wystąpienia w Ruhrtriennale

W maju 2019 roku niemiecki parlament przyjął uchwałę, w której określono ruch BDS (Boycott, Divestment and Sanctions) jako antysemicki. W związku z tym wszystkim landom niemieckim zalecono odmowę finansowania wydarzeń lub osób wspierających ten ruch. Na początku 2020 roku, komisarz federalny ds. życia żydowskiego oraz walki z antysemityzmem, Felix Klein, wezwał do odwołania wystąpienia Mbembe, zaplanowanego na 14 sierpnia tego roku na Ruhrtriennale. Twierdził, że Mbembe „zrelatywizował Holokaust i odmówił Izraelowi prawa do istnienia”. Zaproszenie zostało wycofane, a festiwal został odwołany z powodu pandemii COVID-19.

Dowody na to oskarżenie oparto na komentarzach, które Mbembe poczynił w dwóch książkach, w których przedstawił podobieństwa między polityką separatystów w konflikcie izraelsko-palestyńskim a polityką apartheidu w Republice Południowej Afryki. Mbembe otrzymał wsparcie od grup izraelskich oraz żydowskich naukowców, w tym od kilku wybitnych niemieckich badaczy Holokaustu. Pojawiły się również obawy dotyczące tego, co niektórzy określali jako „uzbrojenie antysemityzmu”. W grudniu tego samego roku przedstawiciele 32 instytucji kulturalnych opublikowali deklarację, w której zarówno odrzucili ruch BDS, jak i ostrzegli, że rezolucja ta zamiast ograniczać antysemityzm, stwarza zagrożenie dla wolności słowa. W odpowiedzi, Monika Grütters, niemiecka ministra kultury, stwierdziła, że instytucje kulturalne balansują na cienkiej linii między swobodami artystycznymi a społecznie akceptowalnymi ideami, dodając, że antysemityzm to kwestia „czerwonej linii”.

Nagrody

2015: Geschwister-Scholl-Preis za pracę Critique de la raison nègre.

2018: Nagroda Gerdy Henkel.

Życie prywatne

Mbembe jest żonaty z Sarah Nuttall, która jest profesorką literaturoznawstwa oraz kulturoznawstwa, a także dyrektorką Wits Institute for Social and Economic Research na Uniwersytecie Witwatersrand w Johannesburgu. Wspólnie napisali kilka tekstów i mają dwoje dzieci.

Publikacje

Książki (po angielsku)

On the Postcolony, University of California Press, 2001. ISBN 978-0-520-20434-8
Critique of Black Reason, Duke University Press, 2017. ISBN 978-0-8223-7323-0
Necropolitics, Duke University Press, 2019. ISBN 978-1-4780-0722-7
Out of the Dark Night: Essays on Decolonization, Columbia University Press, 2021. ISBN 978-0-231-16028-5
The Earthly Community: Reflections on the Last Utopia, V2_Publishing, Rotterdam, 2022. ISBN 978-90-828935-3-3

Książki (po francusku)

Les Jeunes et l’ordre politique en Afrique noire, Éditions L’Harmattan, 1985. ISBN 2-85802-542-8
La naissance du maquis dans le Sud-Cameroun, 1920–1960: histoire des usages de la raison en colonie, Karthala, 1996. ISBN 978-2-86537-600-1
De La Postcolonie, essai sur l’imagination politique dans l’Afrique contemporaine, La Découverte, 2020. ISBN 978-2-348-05750-2
Du Gouvernement prive indirect, Dakar 199. ISSN 0244-7827
Sortir de la grande nuit – Essai sur l’Afrique décolonisée, La Découverte / Poche, 2014. ISBN 978-2-7071-7664-6
Critique de la raison nègre, Éditions La Découverte, 2015. ISBN 978-2-7071-8793-2
Politiques de l’inimitié, Institució Alfons el Magnànim-Centre Valencià d’Estudis i d’Investigació, 2019. ISBN 978-84-7822-792-1
Brutalisme Editions, Éditions La Découverte, 2020. ISBN 978-2-348-05749-6

Publikacje przetłumaczone na język polski

Polityka wrogości, przeł. z j. francuskiego Urszula Kropiwiec. Nekropolityka, przeł. z j. angielskiego Katarzyna Bojarska, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2018. ISBN 978-83-65271-56-3
Brutalizm, przeł. z j. francuskiego Oskar Hedemann, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2024. ISBN 978-83-68059-07-6

Artykuły

The Society of Enmity, „Radical Philosophy, RP 200 (Nov/Dec 2016).
Provisional Notes on the Postcolony, „Africa: Journal of the International African Institute” Vol. 62, No. 1 (1992).
Le droit universel à la respiration, „Analyse Opinion Critique”, Yale University.
La démondialisation, „Esprit”, 2018/12 (grudzień).
Necropolitics, „Public Culture”, Volume 15, Number 1, Winter 2003, pp. 11–40, Duke University Press.

Przypisy

Bibliografia

Matthias Böckmann, Matthias Gockel, Reinhart Kößler, Henning Melber: Jenseits von Mbembe – Geschichte, Erinnerung, Solidarität. Metropol Verlag, Berlin 2022, ISBN 3-86331-677-0

Michael Syrotinski, „Genealogical Misfortunes: Achille Mbembe’s (Re-)Writing of Postcolonial Africa”, Edinburgh University Press 201, s. 407–420. ISSN 0264-8334