Achikar

Achikar to półlegendarny wezyr asyryjskich monarchów Sennacheryba (705–681 p.n.e.) oraz Asarhaddona (681–669 p.n.e.), który stał się bohaterem asyryjskiej literatury mądrościowej, a także biblijnej Księgi Tobiasza oraz żydowskich i chrześcijańskich apokryfów.

Wersja asyryjska

Pierwotna wersja historii o Achikarze jest znana z aramejskiego papirusu, który został odkryty w Elefantynie podczas wykopalisk w latach 1906–1907. Datowany na VI wiek p.n.e. krótki tekst przedstawia Achikara jako wezyra na dworze Sanheriba i Asarhaddona. Nie posiadając własnych dzieci, zaadoptował swojego krewnego Nadana, dając mu solidne wykształcenie z nadzieją, że ten przejmie jego obowiązki. Nadan jednak oskarżył Achikara o spisek przeciwko władcy; oficer Nabusumiskun, wysłany w celu wykonania egzekucji, postanowił jednak oszczędzić Achikara, ukrywając go w swoim domu i zabijając jednego z jego sług. Dalsza część opowieści jest nieznana z powodu zniszczenia papirusu, można ją jednak uzupełnić na podstawie późniejszych wersji. Choć te późniejsze interpretacje są niekiedy znacznie zmienione i rozbudowane, kończą się zawsze karą dla Nadana. Urwaną narrację na papirusie elefantyńskim uzupełnia zbiór ponad 100 sentencji mądrościowych, które przypisuje się Achikarowi.

Historyczność Achikara potwierdzają dokumenty spisane pismem klinowym z początku VII wieku p.n.e., w których pojawia się mędrzec o imieniu Achuqar lub Achiaqar.

Według Uruckiej listy królów i mędrców (III w. p.n.e.), będącej tekstem klinowym zawierającym listę legendarnych i historycznych władców oraz uczonych Mezopotamii, prawdziwe asyryjskie imię tej postaci brzmiało Aba-Enlil-dari. Fragment poświęcony mu brzmi następująco: „za panowania Asarhaddona, króla, Aba-Enlil-dari, którego Aramejczycy zwą Achikarem (akad. a-hu-’u-qa-a-ri), był uczonym (akad. ummânu)”.

Znajomość w świecie greckim

Historia Achikara była znana w starożytnej Grecji. Zgodnie z relacją Klemensa Aleksandryjskiego (Kobierce I, XV, 69), Demokryt z Abdery zapoznał się z sentencjami Achikara i wzorował na nich swoje własne pisma. Diogenes Laertios wymienia wśród dzieł Teofrasta księgę Akicharos. O Achikarze wspominał również Strabon, a cała historia jego życia została streszczona (pod zmienionymi imionami) w greckim Żywocie Ezopa.

Achikar w Biblii

Członkowie żydowskiej diaspory w Asyrii i Górnym Egipcie zapoznali się z opowieścią o Achikarze, który stał się jednym z bohaterów biblijnej Księgi Tobiasza. W tej księdze występuje on jako bratanek Tobita, opiekujący się stryjem przez dwa lata podczas jego ślepoty. Księga Tobiasza wspomina również zwięźle asyryjską opowieść o spisku Nadana (w Biblii Nadab) przeciwko Achikarowi, z którego ten wyszedł cało, a Nadana spotkał późniejszy upadek.

W Kodeksie Synajskim Achikar występuje pod imieniem Acheicharos lub Acheikar, w Kodeksie Watykańskim i Aleksandryjskim jako Achiacharos, natomiast w starołacińskich rękopisach jako Achicarus.

Bohater apokryfów

W późniejszych wiekach Achikar stał się bohaterem licznych apokryficznych tekstów, które były bardzo rozbudowane i cieszyły się popularnością zarówno w świecie chrześcijańskim, jak i muzułmańskim. Opowieści te, mimo że bazują na głównym szkielecie fabuły, mają ograniczone powiązania z asyryjskim oryginałem, a sam Achikar przedstawiany jest w nich jako pobożny monoteista. Apokryficzne wersje opowieści o Achikarze zachowały się m.in. w językach syryjskim, armeńskim, arabskim oraz staro-cerkiewno-słowiańskim.