Acheiropoietos
Acheiropoietos (gr. ’Αχειροποίητος, ros. нерукотворный, нерукотворенный) to wizerunek postaci, który został stworzony w sposób nadprzyrodzony, bez udziału rąk ludzkich. Termin ten po raz pierwszy użył Ewagriusz Scholastyk w VI wieku.
W starożytnej Grecji
W starożytnej Grecji istniało wiele wizerunków, którym przypisywano nadzwyczajne moce.
W chrześcijaństwie
W ikonografii chrześcijańskiej Acheiropoietos odnosi się do przedstawienia Jezusa Chrystusa, które powstało w sposób nadprzyrodzony, bez ingerencji człowieka, poprzez odbicie jego wizerunku na chuście lub całunie. Dotyczy to również Matki Bożej oraz świętych. W tradycji prawosławnej ikona typu Acheiropoietos jest określana jako ikona ikon – uznawana za fundamentalny obraz, który legitymizuje wszelkie inne przedstawienia religijne, będąc prototypem i źródłem innych wyobrażeń. Łączy w sobie nieopisywalne Bóstwo oraz opisywalne człowieczeństwo Chrystusa. Wschodnia tradycja chrześcijańska traktuje ją jako kluczowe świadectwo w obronie kultu ikon (przeciw ikonoklazmowi) oraz jako dowód na prawdziwość wcielenia drugiej osoby Trójcy.
Jezus Chrystus
Do najbardziej znanych przykładów wizerunków Jezusa Chrystusa należą: obrazy z Kamulii, Rzymu oraz Memfis, a także Całun Turyński. W kontekście Acheiropoietosu wyróżnia się dwa główne typy:
- Mandylion – obraz przedstawiający głowę Chrystusa w spokojnej postawie, często wspieraną przez dwóch aniołów. Znany od VI wieku, cieszy się popularnością w sztuce bizantyjskiej oraz wschodnim chrześcijaństwie. Zgodnie z tradycją prawosławną, pierwsze odbicie twarzy Chrystusa miało miejsce, gdy ten dotknął tkaniny, aby uzdrowić króla Edessy, Abgara V. Chrystus, nie mogąc osobiście się pojawić, wysłał Ananiasza, aby dostarczył wizerunek jego twarzy odbity na chuście. Mandylion, jako Acheiropoietos, przedstawia twarz Chrystusa z zachowaniem symetrii na tle chusty.
- Veraicon – chusta św. Weroniki, która miała przedstawiać odcisk twarzy Chrystusa, powstały w wyniku podania mu chusty przez Weronikę, gdy szedł na Golgotę. Wizerunek ten ukazuje Chrystusa cierpiącego z koroną cierniową na głowie lub w spokojnej pozie, co jest popularne w Kościele rzymskokatolickim. W tradycji zachodniej Całun Turyński również uznaje się za odmianę acheiropoietosu.
Matka Boża
Znane są także przedstawienia Acheiropoietos związane z Matką Bożą. Jednym z najsłynniejszych jest obraz Matki Boskiej z Gwadelupy, który zachował się na płaszczu Indianina, któremu ukazała się Maryja.