Achad ha-Am (hebr. אחד העם) Aszer Cwi (Hirsz) Ginsberg (ur. 18 sierpnia 1856 w Skwyrze, zm. 2 stycznia 1927 w Tel Awiwie) był żydowskim pisarzem i filozofem, kluczową postacią w ruchu syjonistycznym oraz jednym z autorów najważniejszych definicji świeckiej tożsamości państwa żydowskiego.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Aszer przyszedł na świat w 1856 roku w Skwyrze, wówczas części Imperium Rosyjskiego (dziś Ukraina). Jego rodzice byli religijnymi Żydami związanymi z chasydyzmem. W wieku 12 lat rozpoczął naukę w chederze, gdzie zgłębiał Talmud oraz średniowieczną filozofię żydowską, szczególnie dzieła Mojżesza Majmonidesa. Jego ojciec objął stanowisko administratora dużej posiadłości w okolicach Kijowa, gdzie rodzina przeniosła się, a dla Aszera zatrudniono prywatnych nauczycieli, którzy uczyli go filozofii oraz języków: rosyjskiego, niemieckiego, francuskiego, angielskiego i łaciny. Ginsberg był krytyczny wobec dogmatyzmu judaizmu ortodoksyjnego. Silne wpływy nowoczesnej filozofii skłoniły go do porzucenia chasydyzmu oraz odejścia od tradycji żydowskiej, lecz pozostał wierny dziedzictwu kulturowemu, w szczególności etycznym ideałom judaizmu. Starał się znaleźć syntezę między judaizmem a współczesną filozofią europejską.
W 1873 roku ożenił się (w wieku 17 lat). W kolejnych latach wielokrotnie próbował bezskutecznie dostać się na uniwersytety w Cesarstwie Niemieckim i Monarchii Austro-Węgierskiej. Ostatecznie wrócił do Rosji i osiedlił się w Odessie.
Działalność publiczna
W Odessie Ginsberg znalazł się pod wpływem Leona Pinskera i w 1884 roku dołączył do organizacji Chowewej Syjon, której celem było wspieranie żydowskiej emigracji do Ziemi Izraela, będącej wówczas pod panowaniem Imperium Osmańskiego. W przeciwieństwie do Pinskera, Ginsberg nie wierzył w polityczny syjonizm, który w tym czasie zmagał się z narastającym antysemityzmem i był rozczarowany niepowodzeniami w walce o prawa Żydów. Zamiast tego, zaproponował duchowe wartości żydowskiego renesansu, które mogłyby być rozwijane w ramach ruchu syjonistycznego. Dostrzegał katastrofalne skutki rozdzielenia żydowskich rodzin uciekających przed prześladowaniami w Rosji, co negatywnie wpływało na życie narodowe Żydów w diasporze. Uważał, że idea zjednoczenia Żydów w Ziemi Izraela nie jest wystarczającym rozwiązaniem, ponieważ odnosiła się bardziej do przyszłości niż do bieżącej rzeczywistości. Chociaż osadnictwo żydowskie w Palestynie wydawało się obiecujące, nie dostarczało odpowiedzi na współczesne problemy. W związku z tym założył w 1889 roku elitarne stowarzyszenie Bnei Mosze, które promowało przekształcenie Chowewej Syjon w ruch na rzecz odrodzenia kultury i języka hebrajskiego. Działalność stowarzyszenia trwała osiem lat i przyniosła wiele sukcesów.
W międzyczasie Ginsberg rozpoczął swoją karierę pisarską, publikując pod pseudonimem Achad ha-Am (hebr. אחד העם; pol. Jeden z ludu). W 1889 roku opublikował artykuł „Nie tędy droga” w czasopiśmie HaMelitz, w którym zmienił swoje podejście do działalności Chowewej Syjon. Zauważył, że Ziemia Izraela nie będzie w stanie wchłonąć większości żydowskiej diaspory, a utworzenie żydowskiego domu narodowego w Palestynie nie zażegna problemów Żydów. Ponadto podkreślił, że trudne warunki osadnictwa w Palestynie mogą zniechęcić wielu Żydów do alii, a dodatkowe trudności mogą wynikać z problemów z zakupem ziemi oraz niechęci tureckich władz. W obliczu tych wyzwań Ginsberg wprowadził koncepcję „duchowego Syjonizmu”, opowiadając się za utworzeniem w Ziemi Izraela centrum kultury żydowskiej, które prowadziłoby działania kulturalne i edukacyjne, a także wzmacniało życie żydowskie w diasporze. Miał nadzieję, że w ten sposób kształtowana żydowska tożsamość oparta na etyce judaizmu pomoże w rozwiązaniu narastających konfliktów między tradycyjnym judaizmem a jego reformowanymi nurtami oraz ruchem Haskali. Ginsberg wierzył, że żydowska społeczność może rozkwitać w Ziemi Izraela, co w przyszłości doprowadzi do utworzenia państwa żydowskiego, w którym będzie możliwa wolność narodowa oraz rozwój kultury.
W latach 1891–1892 odwiedził Palestynę, gdzie dostrzegł, że utworzenie żydowskiego domu narodowego będzie wymagało ogromnego wysiłku całego ruchu syjonistycznego. Ginsberg jako pierwszy zauważył potencjalne problemy z lokalną ludnością arabską, co mogło prowadzić do konfliktów izraelsko-arabskich. W artykule „Prawda z Ziemi Izraela” (1891) napisał, że błędem jest traktowanie Arabów jak „zwierząt z pustyni” i przekonywał, że mają oni przenikliwy umysł oraz są świadomi sytuacji w Ziemi Izraela. Ginsberg zyskał wtedy reputację wewnętrznego krytyka ruchu syjonistycznego. W swoich słowach zauważył:
„My, mieszkający za granicą, przyzwyczailiśmy się wierzyć, że cała Ziemia Izraela to niezamieszkana pustynia, a każdy może kupić ziemię, która mu się podoba. Ale to nieprawda. Trudno znaleźć użytki rolne, które nie są wykorzystywane. Nieużytki to tylko tereny kamieniste, pustynne lub górzyste, wymagające ciężkiej pracy, aby nadawały się do uprawy. Arabowie nigdy nie lubili zbytnio pracować, więc trudno znaleźć dobrą ziemię. Nawet bogaci mieszczanie nie sprzedają łatwo dobrej ziemi.”
„Przyzwyczailiśmy się wierzyć, że wszyscy Arabowie to dzicy ludzie pustyni, którzy nie rozumieją, co dzieje się wokół nich. To poważny błąd. Arabowie, jak wszyscy Semici, mają przenikliwy umysł. Miasteczka Ziemi Izraela pełne są arabskich kupców, którzy doskonale wiedzą, jak wykorzystać sytuację. Arabskie elity, zwłaszcza w miastach, dostrzegają nasze działania i rozumieją, co chcemy osiągnąć, ale pozostają cicho. Na razie nie postrzegają naszych działań jako zagrożenie dla swojej przyszłości. Jednak kiedy nadejdzie czas, w którym zaczniemy zabierać ich miejsca, tubylcy nie odejdą bez walki.”
„Z naszej historii musimy nauczyć się, jak ostrożnie postępować, aby nie sprowokować gniewu tubylców; jak postępować z obcymi, z którymi wracamy, aby żyć wśród nich, traktując ich z miłością, szacunkiem i sprawiedliwością. A co robią nasi bracia? Dokładnie odwrotnie! Będąc niewolnikami w diasporze, nagle znaleźli się w wolności, jaką oferuje takie miejsce jak Turcja (Imperium Osmańskie). Taka nagła zmiana ujawniła ich despotyczne skłonności. Traktują Arabów z wrogością i okrucieństwem, postępując niesprawiedliwie i chwaląc się swoimi działaniami. Nikt nie powstrzymuje tej fali. Nasi bracia mieli rację, mówiąc, że Arabowie szanują tylko tych, którzy okazują odwagę. Ale gdy ci czują, że ich rywale postępują bezprawnie, ich gniew narasta.”
Ginsberg obawiał się, że nowo utworzone państwo żydowskie stanie przed trudną przyszłością „wojny wewnętrznej i zewnętrznej”. Dlatego zamiast dążyć do szybkiego ustanowienia państwa, proponował, aby ruch syjonistyczny skupił się na stopniowej kolonizacji Palestyny, tworząc w niej centrum kultury żydowskiej. To centrum miałoby inspirować odrodzenie żydowskiego życia narodowego w diasporze, co przygotowałoby naród żydowski do budowy własnego państwa. Ginsberg nie wierzył, że biedni pionierzy zakładający kolonie w Palestynie, pracujący w izolacji od wielkich myślicieli żydowskich, będą w stanie stworzyć żydowską ojczyznę. Zauważył, że nowe kolonie w Palestynie były całkowicie uzależnione od hojności zagranicznych dobroczyńców, co w jego oczach stanowiło porażkę ruchu Chowewej Syjon.
W 1894 roku Ginsberg próbował opublikować encyklopedię judaizmu, jednak nie udało mu się zebrać potrzebnych funduszy. W latach 1896–1903 pracował jako redaktor hebrajskiego miesięcznika Hashiloah. W tym samym okresie nawiązał kontakt z Theodorem Herzlem, który w 1896 roku opublikował swój znany artykuł „Państwo żydowskie” (niem. Der Judenstaat). Ginsberg dołączył do nowego ruchu i wziął udział w Pierwszym Kongresie Syjonistycznym w Bazylei (29–31 sierpnia 1897). Wezwano tam do utworzenia państwa żydowskiego „uznanego przez międzynarodowe prawo” (niem. Volkerrechtlich). Po kongresie Ginsberg opublikował artykuł „Żydowskie Państwo i Żydowski Problem”, w którym wyraził pogląd, że żydowskie państwo podzieli los żydowskich kolonii w Palestynie, które ledwo egzystowały. Stanął w opozycji do Herzla, uważając, że największym problemem narodu żydowskiego nie jest antysemityzm, lecz utrata duchowych wartości współczesnego judaizmu. Podkreślał, że bez żydowskiego odrodzenia w diasporze niemożliwe jest zorganizowanie autentycznego wsparcia dla idei żydowskiej siedziby narodowej. Nawet jeśli takie państwo by powstało, byłoby ono słabe i niezdolne do przetrwania.
Na Drugim Kongresie Syjonistycznym (28–31 sierpnia 1898) przyjęto ideę upowszechniania żydowskiej kultury w diasporze jako narzędzia wspierającego cele Światowej Organizacji Syjonistycznej i odrodzenie narodu żydowskiego. Ginsberg zaangażował się w tę działalność, zakładając hebrajskie wydawnictwo Achiasaf i wspierając tworzenie żydowskich szkół. W swoich szkołach promował pogląd, że Żydem nie jest tylko ten, kto przestrzega prawa Mojżeszowego, ale także ten, kto identyfikuje się z żydowską narodowością i wyraża to poprzez aliję i używanie języka hebrajskiego. Pomimo oporu starszych mieszkańców tradycyjnych społeczności, instytucje edukacyjne kontynuowały hebrajską edukację narodową. W 1908 roku Ginsberg odbył kolejną podróż do Palestyny, a następnie przeniósł się do Londynu, gdzie zarządzał żydowską firmą Wissotzky Tea. Mimo zaangażowania w biznes, kontynuował działalność syjonistyczną, wspierając m.in. prace nad założeniem pierwszej żydowskiej uczelni technicznej w Palestynie – Technion w Hajfie. W trakcie I wojny światowej, w latach 1915–1918 współpracował z Chaimem Weizmanem w sprawie ogłoszenia przez rząd brytyjski deklaracji Balfoura (2 listopada 1917). Przy okazji budowy Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie, Ginsberg zauważył: „Otwarcie własnej uczelni (…) przybliża nas bardziej do naszego celu niż sto osad rolniczych”.
W 1922 roku Ginsberg wyemigrował do Brytyjskiego Mandatu Palestyny i osiedlił się w Tel Awiwie. Do 1926 roku był członkiem rady miejskiej. Zmarł 2 stycznia 1927 roku i został pochowany w Tel Awiwie.
Znaczenie
Ginsberg miał znaczący wpływ na pokolenia młodych syjonistów, zwłaszcza w Europie Wschodniej. Uznawany jest za twórcę nowego stylu hebrajskiego dziennikarstwa i jednego z najważniejszych współczesnych hebrajskich pisarzy oraz krytyków literackich.
Publikacje
Lo ze ha-derech [Nie tędy droga]. Odessa: 1889. Brak numerów stron w książce (esej)
al paraschat ha-drachim. 1895. Brak numerów stron w książce (cztery tomy esejów)
Hashiloah. 1896–1903. Brak numerów stron w książce (czasopismo)
Der Jischuw und sein Vormund. 1902. Brak numerów stron w książce
Uwagi
Przypisy