Acena (Acaena)
Acena (Acaena) to rodzaj roślin z rodziny różowatych, obejmujący od około 40 do 100 gatunków. Rośliny te można spotkać na różnych kontynentach, głównie na półkuli południowej. Wiele gatunków jest uprawianych jako rośliny ozdobne. W obrębie tego rodzaju nie występują gatunki rodzimym dla flory Polski, ale niektóre z nich można znaleźć w kolekcjach ogrodów botanicznych, a acena sina jest przykładanym efemerofitem.
Rozmieszczenie geograficzne
Największe zróżnicowanie gatunków aceny występuje w Australii, Nowej Zelandii oraz Ameryce Południowej, gdzie w Chile można znaleźć około 25 gatunków. Na południu spotykane są w Georgii Południowej, natomiast na północy ich zasięg sięga Kalifornii i Hawajów, gdzie występują pojedyncze gatunki. W Afryce znany jest tylko jeden gatunek, a przedstawiciele aceny rosną również na archipelagu Tristan da Cunha, wyspach Juan Fernández, innych wyspach Pacyfiku oraz na Nowej Gwinei.
Morfologia
Pokrój
Rośliny te są wieloletnie, z pędami płożącymi się, które mogą być w różnym stopniu drewniejące. Często tworzą gęste kobierce, osiągając do 30 cm wysokości.
Liście
Liście są regularnie, nieparzysto pierzaste, z licznymi, ząbkowanymi na brzegu listkami. Blaszka liściowa często ma barwę siną lub brązową.
Kwiaty
Kwiaty są drobne, obupłciowe, zebrane w gęste główki lub kłosy, w ilości od 80 do 100. Brak im kielicha i korony; okwiat składa się jedynie z 3 lub 4 działek kielicha. Pręciki występują w liczbie od 1 do 10, z czego najczęściej są dwa. Zalążnia jest dolna, składająca się z pojedynczego lub dwóch owocolistków, a znamię jest piórkowate. Kwiaty mają zabarwienie zielonkawe, ciemnoczerwone lub brązowe. Hypancjum jest wklęsłe, ściśnięte w gardzieli, nagie lub owłosione w różnym stopniu, pokryte prostymi lub haczykowatymi kolcami.
Owoce
Owoce to jedno- lub dwunasienny orzeszek (lub niełupka), zamknięty w suchym hypancjum, które wydłuża się po zapłodnieniu. Owoc często jest oskrzydlony lub uzbrojony w 4 lub więcej kolców.
Systematyka
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzaj ten należy do podplemienia Sanguisorbinae, plemienia Sanguisorbeae, podrodziny Rosoideae, rodziny różowatych (Rosaceae Juss.), w obrębie rzędu różowców oraz kladu różowych w obrębie okrytonasiennych.
Pozycja systematyczna według systemu Reveala (1993-1999)
Rodzaj acena (Acaena Mutis ex L.) zalicza się do gromady okrytonasiennych (Magnoliophyta Cronquist), podgromady Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasy Rosopsida Batsch, podklasy różowe (Rosidae Takht.), nadrzędu Rosanae Takht., rzędu różowce (Rosales Perleb) oraz podrzędu Rosineae Erchb.
Wykaz gatunków
- Acaena alpina Poepp. ex Walp.
- Acaena anserinifolia (J.R.Forst. & G.Forst.) J.B.Armstr. – acena pięciornikowata
- Acaena antarctica Hook.f. – acena antarktyczna
- Acaena argentea Ruiz & Pav.
- Acaena buchananii Hook.f. – acena Buchanana
- Acaena caesiglauca Bergmans – acena niebieskoszara
- Acaena caespitosa Gillies ex Hook. & Arn.
- Acaena confertissima Bitter
- Acaena elongata L.
- Acaena eupatoria Cham. & Schltdl.
- Acaena inermis Hook.f. – acena bezbronna
- Acaena integerrima Gillies ex Hook. & Arn.
- Acaena latebrosa W.T.Aiton
- Acaena leptacantha Phil.
- Acaena lucida (Aiton) Vahl
- Acaena macrocephala Poepp.
- Acaena magellanica (Lam.) Vahl – acena sina
- Acaena masafuerana Bitter
- Acaena microphylla Hook.f. – acena drobnolistna
- Acaena myriophylla Lindl. – acena Hieronymusa
- Acaena novae-zelandiae Kirk – acena nowozelandzka
- Acaena ovalifolia Ruiz & Pav. – acena jajowatolistna
- Acaena patagonica A.E.Martic.
- Acaena pinnatifida Ruiz & Pav. – acena wielolistkowa
- Acaena platyacantha Speg.
- Acaena poeppigiana Gay – acena Poeppiga
- Acaena pumila Vahl
- Acaena saccaticupula Bitter – acena mieszkowata
- Acaena sericea J.Jacq. – acena jedwabista
- Acaena splendens Hook. & Arn.
- Acaena stricta Griseb.
- Acaena tenera Albov
- Acaena trifida Ruiz & Pav.
Uprawa
Rośliny te są często wykorzystywane jako okrywowe. Z biegiem lat mogą tracić gęsty pokrój. Najlepiej rosną w pełnym słońcu, chociaż tolerują również półcień. Nie mają dużych wymagań glebowych, chociaż preferują gleby przepuszczalne. Rozmnażają się poprzez nasiona lub podział roślin na początku lata.