Acanthosis nigricans

Acanthosis nigricans, znane również jako rogowacenie ciemne, to schorzenie dermatologiczne, które może występować w łagodnej formie, związanej z insulinoopornością, otyłością oraz innymi niezłośliwymi zaburzeniami endokrynologicznymi. Może także manifestować się jako zespół paraneoplastyczny, pojawiający się najczęściej w kontekście nowotworów przewodu pokarmowego, zwłaszcza raka żołądka.

Objawy

Choroba objawia się obecnością pogrubionej, hiperkeratotycznej, brodawkującej oraz nadmiernie pigmentowanej skóry, zazwyczaj o brązowym zabarwieniu. Zmiany te lokalizują się w obszarach takich jak pachy, szyja oraz dłonie. Mogą również występować wokół sutek, dołów łokciowych, pępka oraz w okolicy krocza. Zmiany w obrębie dłoni są częściej związane z zespołem paraneoplastycznym, a w 25% przypadków tej formy zajęte są jednocześnie dłonie i stopy, co nazywane jest tripe palms.

W cięższych postaciach choroby podobne zmiany mogą być obecne na błonach śluzowych, zwłaszcza w jamie ustnej, nosie, krtani i sromie. Zmiany w jamie ustnej występują w 25% przypadków.

Rogowacenie ciemne może występować razem z zespołem Lesera-Trélata i może być związane z ogólnym świądem.

Przyczyny

Zaburzenia endokrynologiczne

Łagodna forma stanowi około 80% wszystkich przypadków rogowacenia ciemnego. Choroba ta najczęściej powiązana jest z insulinoopornością, cukrzycą typu II, otyłością oraz zespołem policystycznych jajników.

Oprócz tego, acanthosis nigricans może występować w przypadku takich schorzeń jak choroba Addisona, zespół Cushinga, akromegalia, niedoczynność tarczycy oraz hipogonadyzm.

Choroba ta może być także czynnikiem ryzyka wystąpienia cukrzycy typu II.

Uwarunkowania genetyczne

Podwyższone ryzyko wystąpienia rogowacenia ciemnego zaobserwowano w niektórych chorobach o podłożu genetycznym, takich jak:

zespół Downa,
zespół Pradera-Williego,
zespół Crouzona,
zespół Blooma,
zespół ataksja-teleangiektazja,
zespół Sjögrena-Larssona (zespół Ruda),
zespół Costello,
MORFAN (zespół acanthosis nigricans),
zespół Alströma,
leprechaunizm,
zespół Capozucca,
zespół Lawrence’a-Seipa,
choroba Wilsona.

Zaburzenia polekowe

Rogowacenie ciemne może wystąpić w wyniku stosowania niektórych leków, takich jak:

somatotropina,
kortykosteroidy,
kwas nikotynowy,
doustne leki antykoncepcyjne,
dietylstilbestrol,
gemfibrozyl,
amprenavir,
palifermin.

Nowotwory złośliwe

Rogowacenie ciemne może występować jako zespół paraneoplastyczny w kontekście nowotworów złośliwych, chociaż jest to stosunkowo rzadki objaw. Najczęściej występującymi nowotworami są gruczolakoraki przewodu pokarmowego (70-90%), szczególnie rak żołądka, który towarzyszy prawie 60% przypadków postaci paraneoplastycznej. Inne nowotwory, w których stwierdzano acanthosis nigricans, to rak trzustki, jelita grubego, pęcherzyka żółciowego, wątrobowokomórkowy, nerki, płuc, jajnika, piersi, szyjki macicy, pęcherza moczowego oraz niektóre chłoniaki.

W 17% przypadków postaci paraneoplastycznej, rogowacenie ciemne może być pierwszym objawem nowotworu. Forma związana z nowotworami charakteryzuje się nagłym początkiem, występuje u osób powyżej 40. roku życia, podczas gdy forma łagodna zazwyczaj pojawia się w młodszym wieku i rozwija się wolniej, często z bardziej rozległymi zmianami.

Patogeneza

Patogeneza rogowacenia ciemnego nie jest dokładnie poznana. Uważa się, że podstawą molekularną jest nadmierna proliferacja keratynocytów w odpowiedzi na różne czynniki, głównie receptor EGF (EGFR), receptor IGF (IGFR) oraz receptor FGF (FGFR). Substancje te mają działanie proproliferacyjne i antyapoptyczne na keratynocyty. W przypadku zespołów paraneoplastycznych nowotwór może produkować czynniki wzrostowe, takie jak EGF i TGF-α. W przypadku insulinooporności nadmierna produkcja insuliny działa jako samodzielny czynnik wzrostowy.

Leczenie

Terapię należy ukierunkować na przyczynę schorzenia oraz wykrycie chorób podstawowych. Pacjenci powinni być przebadani w kierunku cukrzycy oraz nowotworów, zwłaszcza raka żołądka.

Istnieją doniesienia o skuteczności retinoidów w leczeniu acanthosis nigricans. Tretynoina może być stosowana w postaci kremu lub żelu, natomiast izotretynoina i acytretyna w formie doustnej mogą być efektywne, choć brak jest randomizowanych badań potwierdzających ich skuteczność.

W leczeniu wykorzystuje się również kalcypotriol, olej rybny oraz laseroterapię. Metformina i rozyglitazon były badane w niewielkich grupach pacjentów z insulinoopornością, jednak wykazały jedynie minimalną poprawę zmian w tej grupie.