Acadèmia Valenciana de la Llengua (wym. [akaˈðɛmia valensiˈana ðe la ˈʎeŋɡwa], skrót AVL, z kat. Walencka Akademia Języka) to instytucja samorządowa Generalitat Valenciana, która reguluje użycie języka walenckiego (katalońskiego) na obszarze Wspólnoty Walenckiej. Jej siedziba znajduje się w gmachu klasztoru San Miguel de los Reyes w Walencji.
Tło historyczne
W 1982 roku przyjęto Statut Autonomii, który w swojej pierwotnej wersji stwierdzał, że Wspólnota Walencka ma dwa języki urzędowe: walencki i kastylijski. Samorząd autonomiczny zobowiązał się do zapewnienia normalnego korzystania z obu języków oraz wspierania ich znajomości. Wprowadzono również konieczność szczególnej ochrony i poszanowania języka walenckiego. Koegzystencja tych dwóch formalnie równoważnych języków urzędowych prowadziła do zaostrzenia konfliktu językowego, który występował w dwóch aspektach: z jednej strony związany był z dominującą pozycją języka państwowego względem języka regionalnego, a z drugiej – z relacjami między językiem walenckim a katalońskim, ich tożsamościami oraz odrębnościami.
W 1997 roku Corts Valencianes zwróciły się do Walenckiej Rady Kultury (Consell Valencià de Cultura, CVC) z prośbą o wydawanie opinii dotyczących języka. Po wielu miesiącach obrad Rada zaleciła powołanie niezależnej instytucji, która mogłaby wiążąco rozstrzygać sporne kwestie. Po burzliwej debacie w regionalnym parlamencie oraz po osiągnięciu porozumienia między dwiema głównymi partiami (Partią Ludową i Partią Socjalistyczną) przyjęto odpowiednią ustawę wspólnoty autonomicznej 16 września 1998 roku. W głosowaniu wzięło udział 85 parlamentarzystów, z czego 73 było za, a 12 przeciwko. Wśród przeciwników znaleźli się przedstawiciele Zjednoczonej Lewicy-Zielonych, Unii Walenckiej oraz Inicjatywy Postępu. Unia Walencka argumentowała, że w świetle opinii CVC powołanie Acadèmii nie zapewni wystarczającej ochrony dla odrębności języka walenckiego i doprowadzi do jego zrównania z katalońskim.
Ostateczna lista pierwszych członków Acadèmii została zatwierdzona przez walencki parlament 15 czerwca 2001 roku, uzyskując 83 głosy za przy sześciu wstrzymujących się. Zgodnie z przepisami przejściowymi ustawy o utworzeniu AVL, prezydent Generalitat miał 15 dni na wydanie dekretu powołującego akademików, co Eduardo Zaplana uczynił 27 czerwca 2001 roku. Instytucja została formalnie powołana 15 dni po ogłoszeniu dekretu w dzienniku urzędowym Wspólnoty Walenckiej, a oficjalna inauguracja miała miejsce 23 lipca 2001 roku.
Status i kompetencje
Acadèmia, powołana na mocy ustawy z 1998 roku, zdobyła osobowość prawną oraz autonomię organizacyjną, funkcjonalną i budżetową. Bezpośrednio podlega prezydentowi Generalitat. Po nowelizacji z 2006 roku, AVL została wpisana do Statutu Autonomii jako jeden z kluczowych organów Generalitat Valenciana. Do jej podstawowych funkcji należy ustalanie norm językowych dla walenckiego oraz dbanie o jego rozwój, uwzględniając tradycję leksykograficzną, literacką oraz lokalne dialekty, a także standaryzowaną formę języka katalońskiego z 1932 roku. Ustalono, że wytyczne przyjęte przez Acadèmię będą wiążące dla wszystkich jednostek administracji regionalnej oraz ich podmiotów, w tym szkół, mediów publicznych i przedsiębiorstw.
Do szczegółowych kompetencji AVL należy: stanowienie prawa językowego, wiążące korygowanie urzędowych nazw geograficznych i własnych (na wniosek Generalitat), a także wydawanie opinii dotyczących prawodawstwa i nazw własnych (z urzędu lub na wniosek instytucji publicznych Generalitat). Ponadto Acadèmia jest zobowiązana do ochrony języka walenckiego w codziennym użyciu oraz do weryfikacji poprawności językowej tekstów i materiałów audiowizualnych pochodzących od instytucji publicznych Generalitat. AVL składa roczne sprawozdania ze swojej działalności oraz zawiera spostrzeżenia dotyczące codziennego użycia języka walenckiego. Rada Generalitat może zwracać się do Acadèmii z prośbą o zatwierdzenie projektów aktów prawnych pod kątem językowym.
Ustawa przyznała AVL możliwość nawiązywania współpracy z innymi instytucjami o podobnym charakterze, które regulują korzystanie z języków w innych wspólnotach autonomicznych, a także z innymi jednostkami akademickimi, naukowymi oraz kulturalnymi.
Skład i struktura wewnętrzna
Acadèmia składa się z 21 akademików, którzy muszą spełniać wymogi mieszkańców Wspólnoty Walenckiej oraz posiadać odpowiednie kwalifikacje naukowe lub być ekspertami w dziedzinie literatury, lingwistyki, języka walenckiego lub kultury Walencji. Członkowie są wybierani przez walencki Parlament na 15-letnią kadencję, z zastrzeżeniem, że co pięć lat następuje wymiana jednej trzeciej składu. Aby zapewnić niezależność decyzyjną AVL, kandydatami nie mogą być parlamentarzyści (posłowie do Corts Valencianes, parlamentu innych wspólnot autonomicznych, Kortezów Generalnych, europarlamentu), członkowie rządu (centralnego lub autonomicznego), wyżsi urzędnicy państwowi, samorządowcy ani pracownicy Acadèmii.
Przewidziano, że AVL będzie miała trzy organy o różnych uprawnieniach. Ogólny skład akademików tworzy plenum (El Ple de AVL). Drugim organem kolegialnym jest Zarząd (Junta de Govern), który składa się z pięciu osób: prezesa, wiceprezesa, sekretarza oraz dwóch członków. Dodatkowo prezydent Acadèmii (El President) ma swoje odrębne prerogatywy jako organ jednoosobowy. Jest wybierany spośród członków plenum na jednokrotnie odnawialną pięcioletnią kadencję.
Publikacje
Wybrane pozycje:
- „Diccionari normatiu valencià” (2016, Słownik normatywny języka walenckiego)
- „Diccionari ortogràfic i de pronunciació del valencià” (2006, Słownik ortograficzny i wymowy języka walenckiego)
- „Gramàtica normativa valenciana” (2006, Walencka gramatyka normatywna)
- „Gramàtica valenciana bàsica” (2016, Podstawowa gramatyka walencka)
- „Corpus toponímic valencià” (2009, Zbiór walenckich nazw geograficznych)
- „Llibre blanc de l’ús del valencià” (2005, Biała księga stosowania języka walenckiego)
Zobacz też
Institut d’Estudis Catalans – instytucja o podobnym charakterze, ustanowiona w Katalonii.
Przypisy
Bibliografia
Llei 7/1998, de 16 de setembre, de la Generalitat Valenciana, de Creació de l’Acadèmia Valenciana de la Llengua, „Diari Oficial de la Generalitat Valenciana” (3334), 21 września 1998 [dostęp 2019-09-01] (kat.).