Acacia tortilis (Forssk.) Hayne
To gatunek drzewa lub czasami krzewu liściastego z rodziny bobowatych (Fabaceae Lindl.). Naturalnie występuje w Afryce oraz Azji Zachodniej.
Rozmieszczenie geograficzne
Rośnie w suchych rejonach północnej i zachodniej Afryki, od Senegalu do Nigerii. W Sudanie, Kenii i Tanzanii można go znaleźć na płaskich terenach podmokłych. Dodatkowo w Kenii porasta sawannę trawiasto-krzaczastą na wysokości do 1200 m n.p.m. Występuje również na Saharze, w zachodnim Sahelu, dolinie Nilu, północno-wschodniej Afryce, Izraelu, Jordanii, na Półwyspie Arabskim oraz w Afryce Wschodniej i Południowej, w tym w Namibii.
Morfologia
Pokrój
Ma rozłożysty pokrój i osiąga wysokość do 4 m. Gałązki są owłosione, proste i smukłe, o czerwonobrązowej barwie. Posiada ciernie.
Liście
Liście składają się z 7–15 par listków.
Kwiaty
Płatki kwiatów mają białą lub kremową barwę.
Owoce
Owoce to strąki o żółtobrązowej barwie, owłosione i spiralnie skręcone, lekko ściśnięte pomiędzy nasionami, okrągłe w przekroju. Ich długość wynosi od 7,15 do 15 cm, a grubość od 0,6 do 0,8 cm.
Gatunki podobne
W porównaniu do A. nilotica, różni się rozmiarem i kształtem strąków oraz dojrzewaniem płciowym.
Biologia i ekologia
Gatunek często rośnie w skupiskach i występuje na obszarach, gdzie minimalna średnia temperatura najzimniejszego miesiąca nie spada poniżej 5 °C. Może rosnąć na terenach z rocznymi opadami poniżej 400 mm. W pustynnych warunkach, gdzie roczna suma opadów wynosi poniżej 100 mm, działa jak stygofil, czerpiąc wodę z podziemnych warstw wodonośnych na głębokości 40–50 m.
Korzenie tego gatunku rozwijają się 10 razy szybciej niż część nadziemna, co jest cechą charakterystyczną wielu drzew i krzewów pustynnych.
Badania w Parku Narodowym Tarangire w Tanzanii wykazały, że nasiona dobrze kiełkują na odchodach impali.
Spośród czterech znanych podgatunków, trzy są tetraploidami (4n=52), a podgatunek A. tortilis subsp. raddiana jest oktoploidem (8n=104).
Systematyka i zmienność
W obrębie gatunku wyróżnia się kilka podgatunków oraz odmian geograficznych, które różnią się strąkami (w niektórych odmianach są owłosione, w innych nagie) oraz dojrzewaniem płciowym. Odmiana A. tortilis subsp. raddiana var. pubescens prawdopodobnie powstała w wyniku hybrydyzacji podgatunków A. tortilis subsp. raddiana i A. tortilis subsp. tortilis, ze względu na ich wspólny zasięg.
Wykaz podgatunków
- A. tortilis subsp. heteracantha – Afryka Południowa, gałązki i strąki owłosione, strąki spłaszczone w przekroju
- A. tortilis subsp. raddiana – zachodni Sahel, Sahara, Afryka Północna oraz Azja Zachodnia, gałązki i strąki nagie, strąki okrągłe w przekroju
- A. tortilis subsp. spirocarpa – Afryka Wschodnia oraz Namibia (obszary odizolowane), gałązki i strąki pokryte proszkiem, strąki spłaszczone w przekroju
- A. tortilis subsp. tortilis – zachodnia Sahara, dolina Nilu, wybrzeże Morza Czerwonego oraz Azja Zachodnia, gałązki i strąki owłosione, strąki okrągłe w przekroju
Zastosowanie
Liście oraz starsze strąki stanowią pożywienie dla bydła, w tym owiec i kóz. Drewno jest wykorzystywane w budownictwie oraz jako drewno opałowe. Strąki, kora i korzenie służą do garbowania.
Z naciętej kory wypływa sok, który po wyschnięciu na powietrzu nazywany jest gumą arabską i jest stosowany przez Arabów w kuchni.
Roślina ma również zastosowanie w medycynie alternatywnej. Wykazuje działanie przeciwrobacze i stosuje się ją w leczeniu infekcji skórnych, obrzęków oraz chorób alergicznych.
Obecność w kulturze
Akacja została wymieniona 29 razy w Biblii. Badacze roślin biblijnych sugerują, że termin „akacja” odnosi się do trzech taksonów: Acacia tortilis, jej podgatunku Acacia tortilis subsp. raddiana oraz Faidherbia albida. Uważa się, że drewno podgatunku raddiana oraz Acacia tortilis posłużyło do budowy stołu z chlebami pokładnymi i ołtarza w Namiocie Spotkania, ponieważ te gatunki akacji rosły na trasie wędrówki Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej.
W Migdal Tzabaya czczone i chronione są bardzo stare akacje, ponieważ istnieje przekonanie, że z ich drewna zbudowano Arkę Przymierza.
Okaz tego gatunku, znany jako „drzewo z Ténéré”, był uważany za „najbardziej samotne drzewo na Ziemi”, ponieważ było jedynym drzewem w promieniu 400 km. Rósł w północno-wschodnim Nigrze, na zachód od oazy Bilma, w samym sercu pustyni. Czerpał wodę z podziemnych warstw wodonośnych na głębokości 45 m, jednak został zniszczony przez wojskową ciężarówkę w 1973 roku.