Abu Zajd Kaszani
Abu Zajd Kaszani, znany również jako Abu Zajd Ibn Mohammad Ibn Abi Zajd, żył w latach 1186-1219 w Kaszanie. Uznawany jest za najbardziej znanego ceramika średniowiecznego Iranu, który specjalizował się w dwóch najdroższych technikach ceramicznych, czyli emalii (pers. minai) oraz malowaniu lustrzanym. Jego dorobek obejmuje największą liczbę sygnowanych dzieł w tej dziedzinie.
W skład jego twórczości wchodzi co najmniej piętnaście kafli i naczyń, które są datowane na okres od 26 marca 1186 do 1219 roku. Najwcześniejszym znanym dziełem Abu Zajda jest emaliowana misa znajdująca się w Metropolitan Museum of Art (zobacz ilustracja), która stanowi jeden z pierwszych przykładów ceramiki minai i przypisuje mu się całą grupę podobnych wyrobów. Jednakże Abu Zajd zyskał największą sławę dzięki swojej ceramice malowanej lustrem. Oliver Watson zwrócił uwagę, że emaliowana misa z 1186 roku jest zbyt wyrafinowana, aby być pierwszym dziełem tego artysty, co sugeruje, że musiał on stworzyć wcześniejsze prace, o których jednak nie posiadamy żadnych informacji.
Watson wyróżnił trzy style dekoracji ceramiki malowanej lustrem z Kaszanu: monumentalny, który czerpał z wcześniejszych prac wykonanych w Egipcie i Syrii, miniaturowy oraz kaszański. Emaliowana misa z 1186 roku reprezentuje styl miniaturowy, który był oczywiście inspirowany ilustracjami z iluminowanych rękopisów. Wygląda na to, że Abu Zajd odegrał kluczową rolę w rozwoju stylu miniaturowego w latach 80. XII wieku, ponieważ stworzył emaliowane misy datowane na 1186 i 1187 rok (zobacz ilustracje), a także zachowany fragment wazy malowanej lustrem z 1191 roku.
Te dwa style zostały później zastąpione przez styl kaszański, który został zaprojektowany w celu pełnego wykorzystania techniki malowania lustrem. Pierwsze dzieło w stylu kaszańskim datowane jest na wrzesień 1199 roku i od tego momentu wszystkie prace malowane lustrem są w tym stylu, w tym kilka sygnowanych przez Abu Zajda, który przyczynił się do rozwoju tej nowej formy dekoracji. Możliwe, że najsłynniejszym dziełem w stylu kaszańskim jest dużych rozmiarów ząbkowany talerz z grudnia 1210 roku, który znajduje się w Freer Gallery of Art (zobacz ilustracja). Był on przedmiotem analizy Richarda Ettinghausena i Grace Guest, którzy badali złożoną ikonografię konia oraz siedmiu postaci – pięciu stojących, jednej siedzącej i jednej unoszącej się w stawie rybnym w dolnej egzerdze.
Jak zauważył Oliver Watson, najważniejszymi zachowanymi dziełami Abu Zajda są kafle. Jego największe projekty, realizowane wspólnie z innym ceramikiem z Kaszanu, Mohammadem-e Abi Taherem (zobacz Abu Taher), obejmowały dekoracje komnat grobowych w Mauzoleum Fatimy w Komie oraz w Sanktuarium Imama Rezy w Meszhedzie. W tych miejscach jego sygnatury pojawiają się na kaflach fryzu, płytkach okładzinowych w kształcie krzyża oraz, w Meszhedzie, na dużym mihrabie (zobacz ilustracja), który jest uważany za jego najdoskonalsze dzieło, ukazujące najwyższej jakości kaligrafię, odlewane arabeski oraz malowane rollwerki.
Sygnatury Abu Zajda wskazują, że pochodził z ważnej rodziny sajjidów (z gałęzi hasanidzkiej) z Kaszanu. Abu Zajd wyraźnie podkreślał, że nie tylko wykonywał (amila), ale także dekorował (sana’a) swoje dzieła, co pozwala odróżnić ceramikę od malarstwa, wskazując na to, że był twórcą obu tych form. Oprócz bycia ceramikiem i malarzem, był również poetą i skrybą, co czasami przejawiało się w inskrypcjach z jego własnymi wierszami umieszczanymi na naczyniach. Częściej jednak, podobnie jak inni ceramicy z Kaszanu, tworzył inskrypcje z wierszami innych poetów. Sygnatury Abu Zajda na dziełach będących reprezentantami dwóch najważniejszych rodzajów ówczesnej luksusowej ceramiki są jednym z głównych powodów, dla których ceramika emaliowana, jak również malowana lustrem, może być przypisana Kaszanu.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Sheila S. Blair. A BRIEF BIOGRAPHY OF ABU ZAYD. „Muqarnas”. 25, s. 155–176, 2008. ISSN 0732-2992. JSTOR: 27811118. (ang.).
Richard Ettinghausen, Oleg Grabar, Marilyn Jenkins-Madina: Sztuka i Architektura Islamu. 650 – 1250. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 2007. ISBN 978-83-89899-87-3.