Abu Hajjan at-Tauhidi
Abu Hajjan at-Tauhidi (arab. أبو حيان التوحيدي, ur. 923, zm. 1020 w Bagdadzie lub 1023) był znakomitym literatem oraz myślicielem arabski z Bagdadu, działającym w czasach dynastii Abbasydów. Pracował m.in. na dworach wezyrów bujjidzkich. W swoich utworach, charakteryzujących się klarownym i nieskrępowanym przesadną ornamentyką stylem, ukazał obrazy literackich i filozoficznych dyskusji, w których aktywnie uczestniczył.
Tło twórczości
X wiek w arabskim świecie muzułmańskim był okresem intensywnej aktywności literackiej i filozoficznej. Postać At-Tauhidiego należy do wybitnych klasyków kultury arabskiej, po których literatura arabska, a dokładniej oryginalna twórczość, powoli zaczęła się załamywać.
At-Tauhidi kształcił się pod okiem znakomitych filologów, filozofów oraz prawników. Jego życie nie było łatwe; nie mogąc znaleźć mecenasa, ciągle zmieniał miejsca pracy, doświadczając ubóstwa. Działał w Persji na dworze bujjidzkim w Ar-Rajju, gdzie prowadził spory z literatami wezyra Ibn al-Amida oraz As-Sahiba Ibn Abbada, a także w Bagdadzie.
Dzieła
At-Tauhidi pozostawił wiele dzieł, które przez długi czas były zapomniane. Średniowieczny literat Jakut al-Hamawi w swoim Słowniku pisarzy wymienia ich 17. Do najważniejszych z nich należą:
- Al-Mukabasat (المقابسات, Posiedzenia naukowe) – przegląd zagadnień filozoficznych omawianych w ówczesnych kręgach intelektualnych Bagdadu, związanych z filozofią grecką.
- Kitab al-imta wa-al-mu’anasa (كتاب الإمتاع والمؤانسة, Księga [dostarczająca] przyjemności i przyjaźni) – relacja z 40 wieczornych dyskusji literackich prowadzonych pod patronatem wezyra Ibn al-Arida. Wiele miejsca poświęca stowarzyszeniu Braci Czystości (arab. Ichwan as-Safa), do którego być może należał At-Tauhidi.
- As-Sadaka wa-as-Sadik (الصداقة والصديق, O przyjaźni i przyjacielu).
- Al-Iszarat al-ilahijja (الإشارات الإلهية, Wskazania boskie) – utwór o tematyce religijnej, zawierający żarliwe modlitwy i homilie.
- Masalib al-wazirajn (مثالب الوزيرين, Wady dwóch wezyrów) – złośliwa satyra wymierzona w dwóch literackich wezyrów w służbie Bujjidów: Ibn al-Amida i As-Sahiba Ibn Abbada, w której autor przedstawia ich niekorzystne informacje oraz kpiarskie anegdoty.
- Al-Basa’ir wa-az-zacha’ir (البصائر والذخائر, Spojrzenia przenikliwe i skarby [myśli]) – obszerna antologia adabowa, składająca się z 10 tomów, z których przetrwały jedynie niektóre.
- Takriz al-Dżahiz (تقريظ الجاحظ, Pochwała Dżahiza) – rozprawa na temat Al-Dżahiza, znakomitego arabskiego pisarza, którego At-Tauhidi podziwiał.
Styl
At-Tauhidi pisał w przejrzystym, opanowanym stylu, unikając sztuczności oraz przesadnej ornamentyki. W tym zakresie stanowi jeden z nielicznych wyjątków (innym wyróżniającym się przykładem jest Andaluzyjczyk Ibn Hazm), gdyż większość jego współczesnych tworzyła w prozie rymowanej (sadż) pełnej ozdobników, a pisanie w prostszym stylu uznawano za ujmę.
Narracja w dziełach At-Tauhidiego, z których większość to relacje z dyskusji literacko-filozoficznych, zazwyczaj nie jest autorstwa samego pisarza, lecz przekazywana przez jednego z uczestników. Na przykład w Al-Mukabasat uczestnikiem tym jest jego bezpośredni mistrz Abu Sulajman as-Sidżistani.
Przypisy
Bibliografia
Bielawski, Józef. [J.B.]. 1971. Tauhidi (at-), w: Mały słownik kultury świata arabskiego, red. J. Bielawski, Warszawa: Wiedza Powszechna, s. 497-498.
Bielawski, Józef. 1995. Klasyczna literatura arabska, Warszawa: Dialog.
Bielawski, Józef, Krystyna Skarzyńska-Bocheńska, Jolanta Jasińska. 1978. Nowa i współczesna literatura arabska 19 i 20 w., Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Pellat, Charles. 1976. Jewellers with words. The heritage of Islamic culture, w: Islam and the Arab world, red. B. Lewis, Nowy Jork: Alfred A. Knopf, s. 141-160.
Walther, Wiebke. 2008. Historia literatury arabskiej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.