Abu al-Kasim Babur (w wersji perskiej Abol Ghasem Babor, ابوالقاسم بابر; urodził się 7 lipca 1422, zmarł 22 marca 1457 w Meszhedzie) – był władcą z dynastii Timurydów, który rządził w Mazandaranie i Chorasanie w latach 1447–1457.
Życiorys
Był najmłodszym synem Bajsunkura, a jego matką była konkubina o imieniu Gouhar-nasab. Zgodnie z relacją Chondemira, w czasie życia swojego dziadka Szahrucha (1405–1447) Babur nie cieszył się takim poważaniem jak jego przyrodni bracia, Ala ad-Daula (1447–1448) i Sultan Muhammad (1447–1452). Po śmierci ojca musiał zadowolić się życiem dzięki przyznanemu mu stypendium. Babur uczestniczył w kampanii prowadzonej przez Szahrucha przeciwko jego zbuntowanemu bratu, Sultanowi Muhammadowi, podczas której dziadek zmarł 13 marca 1447 roku w Reju. Niektóre źródła wskazują, że po zgonie Szahrucha Babur i jego kuzyn Chalil Sultan splądrowali oboz i następnie opuścili armię, kierując się w stronę Chorasanu (według innych relacji, plądrowanie obozu było dziełem zwykłych żołnierzy). W Bastamie Babur otrzymał wiadomość od emira Hinduki z Astarabadu, który zapraszał go do przejęcia władzy w regionie. To zaproszenie mogło być wcześniej uzgodnione, a Astarabad był kiedyś częścią dominiów Bajsunkura, co sugerowało, że Babur po prostu obejmuje część dziedzictwa po swoim ojcu.
Po osiedleniu się w Mazandaranie Babur wyruszył przeciwko swojemu bratu Ala ad-Dauli, który w międzyczasie zdobył władzę w Heracie. Armie obu braci spotkały się w pobliżu Meszhedu, jednak ich emirowie doradzili, aby zawarli pokój, wskazując, że jedynym zagrożeniem jest żyjący syn Szahrucha, Uług Beg (1409–1449), który rządził w Mawarannahrze. Babur i Ala ad-Daula zgodzili się na podział terytoriów w rejonie Chabuszanu i powrócili do swoich stolic. Wiosną 1448 roku Uług Beg zaatakował Chorasan, pokonując Ala ad-Daulę i zajmując Herat, który ten ostatni opuścił i udał się do Babura. Gdy Uług Beg wycofał się do Mawarannahru, Babur zaatakował Chorasan, wspierany przez Ala ad-Daula, i w lutym 1449 roku zdobył Herat, który wcześniej był pod krótkotrwałą okupacją turkmeńskiego księcia Jar Alego. Początkowo Babur przyznał Ala ad-Dauli sojurghal w Tun (dzisiejszy Ferdous), jednak obawiając się jego popularności w Chorasanie, wkrótce go uwięził. Po kilku miesiącach Ala ad-Daula zdołał uciec z więzienia i udał się do Sultana Muhammada panującego w Iraku Perskim, Farsie i Kermanie.
W kwietniu/maju 1449 roku Babur uznał nominalną zwierzchność Sultana Muhammada, aby zabezpieczyć się przed ewentualnym atakiem. Sultan Muhammad postanowił jednak bezpośrednio zająć Chorasan, prawdopodobnie namawiany przez Ala ad-Daula oraz babkę wszystkich trzech braci, Gouharszad Aghę. Jesienią 1449 roku wyruszył na północny wschód, a po odrzuceniu przez Babura wezwania do podporządkowania się, pokonał go w pobliżu Dżamu 30 października 1449 roku, a następnie zajął Herat. Tak jak Babur, Sultan Muhammad obawiał się popularności Ala ad-Dauli w regionie, dlatego wysłał go jako swojego namiestnika do Kabulu. Tymczasem nieudolne rządy głównego emira Sultana Muhammada, Hadżdżi Muhammada, spowodowały wzrost niezadowolenia mieszkańców. Wiosną 1450 roku Sultan Muhammad ruszył przeciwko Baburowi, który pokonał jego straż przednią 16 maja 1450 roku, w bitwie, w której zginął Hadżdżi Muhammad. Kiedy Sultan Muhammad zaatakował z resztą swojej armii, Babur zarządził odwrót. Jednak Sultan Muhammad nie był skłonny do ścigania przeciwnika, zwłaszcza po tym, jak dowiedział się, że Ala ad-Daula zajął Herat podczas jego nieobecności. Dodatkowo, po ujawnieniu się spisku krewnych Gouharszad w jego armii, Sultan Muhammad opuścił swoje wojsko, uciekając do Jazdu.
Gdy zagrożenie ze strony Sultana Muhammada zniknęło, Babur ponownie zaatakował Herat. Ala ad-Daula wycofał się do Balchu, lecz Babur musiał oblegać miasto, a ludność wpuściła go dopiero po tym, jak przysiągł, że nie skrzywdzi ich. Już w 1451 roku Ala ad-Daula ponownie próbował zdobyć Herat, lecz jego wysiłki zakończyły się całkowitym fiaskiem, a Babur w odwecie nakazał oślepienie schwytanego brata. Zamiast pozostać w Heracie, Babur udał się do Astarabadu, gdzie prawdopodobnie miał swój dwór. Mimo że wydawało się, iż Babur był gotów rządzić w imieniu Sultana Muhammada, ten ponownie wyruszył przeciwko niemu, lecz 9 stycznia 1452 roku został pokonany w bitwie niedaleko Astarabadu. Według Daulatszaha jego emirowie obiecali mu lojalność przed bitwą, jednak większość z nich przeszła na stronę Babura w jej trakcie. Sultan Muhammad został wzięty do niewoli przez swojego brata, który postanowił go zabić. Wkrótce potem Ala ad-Daula ponownie próbował zdobyć Herat, a po kolejnym niepowodzeniu uciekł do władcy Kara Kojunlu, Dżahanszaha (1438–1467).
To Dżahanszah stał się głównym przeciwnikiem Babura. Babur poinformował władcę Kara Kojunlu o swoim zwycięstwie nad bratem w liście opatrzonym królewską pieczęcią (mohr-e humajun), zamiast wydać dekret (farman) wzywający do płacenia trybutu (badż) i podatków (charadż) z Azerbejdżanu, oraz przypomnieć o obowiązku umieszczania jego imienia na monetach oraz wspominania go w khutbie. W ten sposób zdawał się rezygnować ze zwierzchności nad Kara Kojunlu, co Dżahanszah odebrał jako oznakę słabości. Po zabiciu Sultana Muhammada Babur dążył do odzyskania terytoriów, które kiedyś do niego należały, jednak były one zagrożone najazdem Turkmenów. Początkowo udało mu się zająć Jazd i Sziraz oraz uzyskać uznanie swojej władzy w Kermanie. Zniechęceni twardymi rządami jego namiestników mieszkańcy Sawe i Komu poddali się Kara Kojunlu, chociaż Kom stawiał opór przez pewien czas. Babur chciał przybyć z pomocą dla Komu, jednak mieszkańcy Isfahanu nie wpuścili go do miasta, czekając na przybycie Turkmenów. W trakcie tej całej kampanii Babur był zmuszony do brutalnych rekwizycji na rzecz swojego wojska, co dodatkowo zrażało mieszkańców zachodniego Iranu do niego. W związku z dotychczasowymi niepowodzeniami udał się do Chorasanu, pozostawiając w Jazdzie jako swojego namiestnika prawnuka Timura, Chalila Sultana. Ten najpierw wymusił na mieszkańcach Jazdu ogromną sumę w podatkach, a następnie wyruszył na podbój Farsu. Namiestnik Babura uciekł z Szirazu, a Chalil Sultan wkroczył do miasta we wrześniu 1452 roku. W obliczu nadciągających Kara Kojunlu Chalil Sultan wkrótce uciekł do Kermanu, a ostatecznym rezultatem jego działań było to, że mieszkańcy Jazdu i Szirazu poddali się Turkmenom bez walki.
Wiosną 1454 roku Abu Sa’id (1451–1469), rządzący w Mawarannahrze, przekroczył Dżejhun i zajął Balch. W odpowiedzi na ten atak Babur przeprowadził inwazję na Mawarannahru i w październiku/listopadzie 1454 roku oblegał Samarkandę. Miasto jednak obroniło się, głównie dzięki postawie szejcha tarikatu nakszbandijja Chodży Ahrara, a ostatecznie Abu Sa’id i Babur zawarli pokój, który potwierdził granicę na rzece Dżejhun. Stosunki między oboma władcami pozostały przyjazne aż do śmierci Babura. Po powrocie do zdrowia po ciężkiej chorobie na początku 1455 roku Babur postanowił udać się na pielgrzymkę do Meszhedu, gdzie dotarł w październiku 1456 roku. Spędził tam zimę i zmarł 22 marca 1457 roku, prawdopodobnie w wyniku otrucia. Został pochowany w Meszhedzie, w pobliżu grobu Imama Rezy.
Według Chondemira, Babur był osobą skromną i bezpretensjonalną, o przyjemnym usposobieniu. Podobnie jak inni Timurydzi, Babur był patronem sztuk i bibliofilem. Sam pisał wiersze (niektóre z nich zachowały się do dziś) i interesował się sufizmem, studiując klasyczne teksty sufickie. Jego następcą został jego 11-letni syn, Szah Mahmud (1457).
Przypisy
Bibliografia
J. Aubin: Abū Sa’īd. W: H.R.A. Gibb, J.H. Kramers, E. Lévi-Provençal, J. Schacht: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume I. Leiden: E.J. Brill, 1986, s. 147–148. ISBN 90-04-08114-3.
Beatrice Forbes Manz: Power, Politics and Religion in Timurid Iran. Cambridge: Cambridge University Press, 2007. ISBN 0-521-86547-6.
R.M. Savory. The Struggle for Supremacy in Persia after the death of Tīmūr. „Der Islam”. 1965. 40. DOI: 10.1515/islm.1964.40.1.35. ISSN 1613-0928. (ang.).
M. E. Subtelny: BĀBOR, ABUʾL-QĀSEM MĪRZĀ. Encyclopaedia Iranica. [dostęp 2016-12-12]. (ang.).
Ruzbeh Zarrinkoub: ʿAbd al-Laṭīf. W: Wilferd Madelung, Farhad Daftary: Encyclopaedia Islamica. Leiden: E.J. Brill, 2008. ISBN 978-90-04-16860-2.