Absolutyzm oświecony

Absolutyzm oświecony to forma absolutyzmu, która zyskała popularność w Europie w drugiej połowie XVIII wieku. W tym ustroju władca akceptuje niektóre zasady umowy społecznej pomiędzy sobą a społeczeństwem, przyznając mu pewne wolności, takie jak na przykład tolerancja religijna. Mimo to, wciąż pozostaje monarchą absolutnym, kontrolującym wszystkie aspekty administracji państwowej. Taki władca określa się mianem pierwszego sługi państwa. Teoria ta była wykorzystywana przez monarchów do umacniania swojej władzy.

Źródła idei

Idea absolutyzmu oświeconego wywodzi się z filozofii oświecenia i zakłada, że władza monarchy pochodzi od ludu, który zrzeka się swoich praw politycznych na rzecz władcy. Przykładem tego przekonania jest Fryderyk Wielki, król Prus, który określał się jako „pierwszy sługa państwa” i mówił do poddanych niższego stanu: „Moje dzieci, jestem tylko waszym sługą”. Monarchia oświecona znajdowała wsparcie wśród czołowych myślicieli oświecenia, na czele z Wolterem.

Cechy charakterystyczne

Dla absolutyzmu oświeconego typowa była centralizacja władzy oraz tworzenie różnych organów administracji. Okres ten można uznać za złoty wiek biurokracji.

W tym czasie monarchowie szczególnie dbali o silną pozycję międzynarodową swoich państw. Wprowadzano reformy w administracji i finansach, tworzone nowoczesne armie oraz inwestowano w rozwój nauki.

Przykłady realizacji

Absolutyzm oświecony osiągnął największy rozwój w Prusach (Fryderyk II Wielki), Austrii (Maria Teresa i Józef II) oraz w krajach skandynawskich (Gustaw III). Miał również znaczący wpływ na monarchię w Hiszpanii (Karol III Burbon, Zenón de Somodevilla y Bengoechea, markiz Ensenada, Pedro de Aranda, José Moñino, hrabia Floridablanca) i Portugalii (markiz de Pombal). W Rosji część zasad absolutyzmu oświeconego przyjęła Katarzyna II Wielka.

Terminologia

Pojęcie absolutyzm oświecony zaczęto stosować dopiero w XIX wieku; zostało ono wprowadzone w 1847 roku przez Wilhelma Roschera. Semantycznie zbliżonym terminem jest legalny despota, który jako pierwszy użył Pierre-Paul Lemercier de La Rivière w XVIII wieku.