Abriktozaur

Abriktozaur (Abrictosaurus)

Abriktozaur, znany również jako abryktozaur (z greki „zbudzony jaszczur”), to dwunożny, roślinożerny dinozaur należący do rodziny heterodontozaurów, który na pierwszy rzut oka przypomina heterodontozaura.

Pod względem wyglądu abriktozaur był niezwykle zbliżony do heterodontozaura, ale różnił się brakiem zębów. Niektórzy naukowcy sugerują, że dinozaury tego typu, w tym inne ornitopody, mogły przeżuwać pokarm podobnie jak współczesne wielbłądy. W takim przypadku szczęki abriktozaura mogłyby poruszać się w przód i w tył, co prowadziłoby do ich szybszego zużycia. Takie przystosowanie wymagałoby jednak posiadania specjalnych policzków.

Istnieją także teorie, które sugerują, że abriktozaur mógł być samicą heterodontozaura.

Wiek i miejsce występowania

Abriktozaur jest znany jedynie z pozostałości dwóch osobników odkrytych w formacji Upper Elliot w Dystrykcie Qacha’s Nek w Lesotho oraz w prowincji Przylądkowej w Południowej Afryce. Formacja ta datuje się na okres Hettang i Synemur we wczesnej jurze, około 200 do 190 milionów lat temu. Można tam znaleźć zarówno wydmy, jak i sezonowe niziny zalewowe w klimacie półpustynnym z sporadycznymi opadami. W tej samej formacji odkryto również inne zwierzęta, takie jak teropod megapnozaur, zauropodomorf masospondyl, heterodontozaury – heterodontozaur i likorin, a także lądowe krokodyle, cynodonty oraz wczesne ssaki.

Opis dinozaura

Heterodontozaury, do których należy abriktozaur, to małe, wczesne dinozaury ptasiomiedniczne. Nazwa tej grupy pochodzi od ich charakterystycznego uzębienia heterodontycznego, co oznacza, że miały różne rodzaje zębów, w przeciwieństwie do większości gadów, które mają jednorodne uzębienie. Najbardziej charakterystyczne są ich „kły”, które występują zarówno w szczęce, jak i żuchwie. W przedniej części szczęk brakowało zębów, a zamiast tego znajdował się twardy dziób, który służył do obgryzania roślinności. Przedtrzonowce składały się z trzech zębów, z czego dwa były małe i stożkowate, a trzeci większy tworzył górny „kieł” (choć nie był to kieł w sensie ścisłym), odpowiednik większego zęba znajdującego się w dolnej szczęce. W szczęce występowała diastema, która oddzielała zęby przedszczękowe od szerszych zębów służących do żucia.

Abriktozaur jest zazwyczaj uważany za najbardziej bazalnego członka rodziny heterodontozaurów. Inne gatunki, takie jak likorin i heterodontozaur, miały zęby policzkowe o wysokiej koronie, które stykały się ze sobą w szczękach, tworząc jednolitą powierzchnię żucia, podobnie jak u kredowych hadrozaurów. Zęby policzkowe abriktozaura były szeroko rozdzielone, miały niższe korony i bardziej przypominały zęby wczesnych ptasiomiednicznych. Zasugerowano, że abriktozaur mógł tracić swoje zęby, co byłoby prymitywną cechą, chociaż zęby były widocznie obecne w jednym z dwóch odkrytych osobników. Wyższy „kieł” mierzył 10,5 mm, a dolny aż 17 mm, a ząbki występowały jedynie na przedniej powierzchni, co różniło je od innych heterodontozaurów, u których przednia i tylna krawędź były ząbkowane.

Abriktozaur miał również mniejsze i mniej silne przednie łapy niż inne heterodontozaury oraz o jeden mniej paliczek w czwartym i piątym palcu. Jego długość ciała wynosiła około 1,2 m, a masa szacowana była na 43–45 kg.

Odkrycie i nazwa

Oba odkryte osobniki są przechowywane w kolekcji University College London. Okaz wzorcowy, znaleziony w Lesotho, składa się z niepełnej czaszki oraz szkieletu (UCL B54). Paleontolog Richard Thulborn, który jako pierwszy opisał ten dinozaur w 1974 roku, sklasyfikował go jako nowy gatunek rodzaju Lycorhinus, nadając mu nazwę L. consors. Epitet gatunkowy oznacza „uczestnik, wspólnik, towarzysz” w języku łacińskim. Ponieważ UCL B54 nie miał „kłów” charakterystycznych dla gatunku typowego, L. angustidens, Thulborn zasugerował, że może to być samica. Ani czaszka, ani szkielet nie zostały w pełni opisane w literaturze. Ząb z końca triasu ze Szwajcarii został opisany jako Abrictosaurus sp., jednak brakowało mu cech charakterystycznych dla abriktozaura, heterodontozaurów oraz ptasiomiednicznych.

W 1975 roku James Hopson ponownie opisał fragmentaryczną czaszkę dinozaura z rodziny heterodontozaurów (UCL A100), znalezioną w Południowej Afryce, którą Thulborn wcześniej oznaczył jako L. angustidens. Po ustaleniu, że UCL A100 nie może należeć do tego gatunku, ale bardziej przypomina UCL B54, Hopson wprowadził nowy rodzaj, który objął oba osobniki. Nazwa Abrictosaurus (z greki: αβρικτος – abriktos – zbudzony i σαυρος – sauros – jaszczur) odnosi się do hipotezy, że heterodontozaury mogły przechodzić okresy estywacji (letniej wersji hibernacji). Nazwa gatunkowa pozostała niezmieniona, tworząc Abrictosaurus consors. Pomimo działań Hopsona, Thulborn nadal klasyfikował L. angustidens, Heterodontosaurus tucki i A. consors jako trzy gatunki rodzaju Lycorhinus. Większość paleontologów rozdziela je, chociaż rodzaj nie ma w paleontologii ściśle określonej definicji.

Dymorfizm płciowy

Hipoteza dotycząca dymorfizmu płciowego u heterodontozaurów koncentrowała się długo na abriktozaurze. Dymorfizm płciowy często obserwowany jest w przypadku zwierząt, które mają „kły” (jak piżmowcowate, morsowate, słoniowate czy świniowate), które występują głównie u samców. Brak tych zębów u UCL B54 sugeruje, że mogła to być samica, być może innego gatunku. Obecność „kłów” u UCL A100 sugeruje, że ten osobnik miał cechy samca, co może wskazywać na dwa oddzielne gatunki. UCL B54 mógł być również osobnikiem młodocianym, ponieważ miał krótką „twarz” i niezrośnięte kręgi krzyżowe. Brak „kłów” u młodych osobników sugeruje, że ich obecność nie jest drugorzędową cechą płciową, lecz cechą charakterystyczną osobników dorosłych, co podważa teorię o dymorfizmie płciowym.