Abraham Weiter, właściwie Ajzik Mejer Deweniszski (urodzony w 1878 roku w Bieniakoniach, zmarły w 1919 roku w Wilnie) – był pisarzem, dramaturgiem oraz publicystą, tworzącym w języku jidysz.
Życiorys
Ajzik Mejer Deweniszski przyszedł na świat w 1878 roku w Bieniakoniach, gdzie jego rodzina prowadziła gospodę. Dziadek, który go wychowywał, zapewnił mu tradycyjne żydowskie wykształcenie. Po osiągnięciu 13. roku życia, został wysłany do nauki u rabina w Solecznikach oraz Smorgoniach. Poznał również Haskalę, żydowską literaturę oświeceniową, a w późniejszym czasie studiował literaturę polską i rosyjską oraz prace radykalnych myślicieli i rewolucjonistów. Pod koniec XIX wieku Deweniszski zdecydował się przystąpić do Bundu. Działał w Kownie i Mińsku, używając pseudonimu „Towarzysz Aron”. W 1899 roku oraz w latach 1902–1904 był więziony.
W 1898 roku zadebiutował jako autor. Jego twórczość była głęboko związana z ideologią Bundu. Brał udział w rewolucji 1905 roku i pisał dla lokalnej rosyjskiej prasy. W Wilnie odegrał kluczową rolę w ruchu rewolucyjnym, zdobywając przydomek „wileński gubernator”. Publikował w „Siewiero-Zapadnym Słowie” (później „Siewiero-Zapadnyj Gołos”). Po rewolucji ponownie zaangażował się w działalność Bundu, regularnie publikując swoje teksty. Podpisywał je pseudonimem A. Weiter (Wajter). Wraz ze Szmuelem Nigerem i Szemarjahu Gorelikiem, współtworzył pionierski dziennik „Literarisze Monatszriftn” (jid. Miesięcznik Literacki). W 1908 roku napisał manifest, w którym nawoływał do odrodzenia kultury żydowskiej oraz do powrotu żydowskiej inteligencji do życia kulturalnego. Weiter zaczął również pisać sztuki teatralne. Jedna z nich, zatytułowana „Der sztumer” (jid. „Niemowa”, 1912), była często wystawiana, zwłaszcza przez amatorskie grupy teatralne. Jego sztuki i opowiadania poruszały temat rozczarowania intelektualistów żydowskich próbujących powrócić do tradycyjnego jidyszkajt. Weiter interesował się również współczesnym teatrem żydowskim, o czym pisał w swoich krytycznych esejach oraz w pracy organizacyjnej z I. L. Perecem i innymi autorami. W latach 1909–1911 pracował w redakcji „Der frajnd”, publikując m.in. pierwszą recenzję debiutu literackiego Dowida Bergelsona. W 1911 roku objął stanowisko kierownika wydawnictwa B. Kleckina w Wilnie, które uznawane było za najlepsze żydowskie wydawnictwo w Europie Wschodniej.
W 1912 roku Weiter został zesłany na Syberię. Po trzech latach wrócił do Petersburga, gdzie podjął pracę, a rok później znów osiedlił się w Wilnie. Angażował się w działalność kulturalną i wspólnie z Nigerem założył tygodnik „Di Woch”, który doczekał się czterech numerów.
Kiedy w kwietniu 1919 roku Polacy zajęli Wilno, legioniści dokonali pogromu na ludności żydowskiej. Weiter został rozstrzelany, pomyłkowo uznany za bolszewika.
Krótko po jego śmierci, Szmuel Niger i Zalman Rajzen opublikowali „Wajter-bukh: Cum ondenk fun Wajter” (jid. „Księga Wajtera: Ku pamięci Weitera”; 1920). W 1923 roku ukazały się „Ksowim” (jid. „Pisma”), które były poprzedzone obszernym wstępem A. I. Goldshmidta – najważniejszym źródłem informacji o życiu i twórczości Weitera. Trzy sztuki Weitera opublikowano w osobnych wydaniach.
Twórczość
Fartog (Świt, 1907)
In fajer (W ogniu, 1910)
Der sztumer (Milczący, 1912)
Dzieła zebrane Weitera ukazały się w 1923 roku.
Przypisy