Abraham Suckewer

Abraham Suckewer

Abraham Suckewer (jid. ‏אַבֿרהם סוצקעווער‎ Awrom Suckewer, ur. 2 lipca?/15 lipca 1913 w Smorgoniach, zm. 19 stycznia 2010 w Tel Awiwie) był żydowskim i polskim poetą oraz pisarzem, który twórczość swoją prowadził w języku jidysz. Był uznawany za eksperta w dziedzinie literatury i sztuki, a jego działania przyczyniły się do popularyzacji języka jidysz w Izraelu. Wiersze Suckewera zostały przetłumaczone na wiele języków, w tym angielski, francuski, japoński i polski.

W latach 1970 i 1972 był nominowany do Nagrody Nobla w kategorii literatury.

Życiorys

Dzieciństwo

Abraham Suckewer wywodził się z rodziny rabinackiej. Jego dziadkowie byli znanymi uczonymi, którzy zajmowali się pisaniem rozważań oraz interpretacji tekstów religijnych. Dziadek ze strony matki pełnił funkcję rabina w Michaliszkach.

W 1915 roku, po zniszczeniu Smorgoni, rodzina Suckewerów przeniosła się na Syberię, gdzie młody Abraham dorastał wśród Kirgizów. W tym czasie poznał austriackiego oficera, który później został poetą, Awigdora Hameria. Jego ojciec, skrzypek amator, zmarł w 1920 roku, a rodzina postanowiła osiedlić się w Wilnie. Młody Suckewer zamieszkał przy ulicy Śnipiszki. Po przyjeździe do Wilna znał już język polski, hebrajski i rosyjski, a jidysz nauczył się od rówieśników. Uczył się w chederze oraz korzystał z korepetycji, a następnie uczęszczał do polsko-hebrajskiego gimnazjum. Należał do żydowskiej organizacji skautowskiej Bin, gdzie jego wychowawcą był malarz Chaim Mekler, brat poety Lejzera Wolfa. Duży wpływ na Abrahama miała jego matka oraz dom rodzinny.

Lata 30.

Był studentem Uniwersytetu Wileńskiego, gdzie uczestniczył w wykładach Manfreda Kridla. Debiutował w latach 30. XX wieku publikując wiersz „Bal maskowy” w warszawskim tygodniku jidysz „Wochnszrift far literatur”, a jego wiersz „Pod deszczem” ukazał się w wileńskim dzienniku „Der Wilner Tog”. Był częścią wileńskiej grupy literackiej Jung Wilne. W sierpniu 1935 roku poznał znanego malarza Marca Chagalla, co zaowocowało bliską przyjaźnią. W tym samym roku w Warszawie nawiązał bliższe relacje z redaktorem „Der Moment” Noachem Pryłuckim, młodym poetą Aronem Cajtlinem oraz Julianem Tuwimem. Jego wiersze zaczęły być publikowane w elitarnym czasopiśmie literackim „In Zicht”. W 1937 roku, dzięki wsparciu Josepha Rotha, opublikował swój pierwszy tomik „Lider” (Wiersze) z okładką malarza Jankiela Adlera, który został pozytywnie oceniony przez krytyków. Wiersze Suckewera pojawiały się również w prasie zachodniej. W tym okresie intensywnie rozwijał się proces jego samokształcenia, często odwiedzał Bibliotekę Staszuna oraz Żydowski Instytut Naukowy. Pisał też w języku starożydowskim, tworząc 80 wierszy, z których cztery przetrwały wojnę.

II wojna światowa

W 1940 roku opublikował drugi tomik „Waldiks” („Leśnie”). Udało mu się przetrwać pierwsze prześladowania Żydów w Wilnie w lipcu 1941 roku, ukrywając się w kominie swojego domu. W tym czasie napisał poemat „Zaraza”, odnoszący się do tych tragicznych wydarzeń. Rękopis tego utworu przetrwał ukryty w rodzinnym domu Suckewera aż do 1990 roku. Pod koniec 1941 roku zdobył pierwszą nagrodę za poemat „Dos Kejwer kind” („Dziecko grobu”) w konkursie literackim organizowanym przez Związek Literatów i Dziennikarzy Żydowskich, gdzie główną nagrodą było 10 rubli w złocie, które podzielił z przyjaciółmi.

Podczas niemieckiej okupacji przebywał z rodziną w getcie wileńskim. Od stycznia 1942 roku był jednym z pięciu Żydów pracujących przy katalogowaniu zrabowanych dzieł sztuki oraz księgozbiorów z żydowskich i polskich muzeów, bibliotek, synagog i prywatnych mieszkań, na zlecenie Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg. Wspólnie z innymi literatami zorganizował schowki dla najcenniejszych zrabowanych dzieł, w tym około dwóch tysięcy książek z biblioteki Straszuna. Od stycznia 1942 roku był aktywnym członkiem Zjednoczonej Organizacji Partyzanckiej Icchaka Wittenberga. W 1943 roku stworzył poemat „Kol Nidrej”, który został przesłany do Moskwy i opublikowany w języku angielskim i niemieckim. W getcie zginęła jego matka, siostra oraz nowo narodzony syn.

Po likwidacji wileńskiego getta był ukrywany przez Polkę, Janową Bartoszewicz. Inne źródła podają, że do lipca 1944 roku walczył w partyzanckim oddziale Abby Kownera. W 1944 roku współzałożył Muzeum Żydowskie w Wilnie, co umożliwiło mu wyjazd do Moskwy, gdzie współpracował z „Prawdą” i „Izwiestiami”. W tym czasie zaprzyjaźnił się z Ilją Erenburgiem, Salomonem Michoelsem, Perecem Markiszem oraz Dawidem Bergelsonem. 29 kwietnia 1944 roku w „Prawdzie” ukazał się artykuł Erenburga poświęcony Suckewerowi. W Moskwie brał udział w licznych spotkaniach literackich, a jego utwory zaczęły być tłumaczone na rosyjski.

Okres powojenny

Po wojnie zeznawał jako jedyny Żyd-oskarżyciel w procesie norymberskim, reprezentując stronę radziecką; miało to miejsce 27 lutego 1946 roku.

Po powrocie do Moskwy publikował w prasie i brał udział w odczycie Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego na temat procesu norymberskiego. W tym czasie rząd Socjalistycznej Republiki Radzieckiej wystąpił o przyznanie mu Nagrody Stalinowskiej za całokształt twórczości. W 1946 roku wyjechał do Polski, gdzie mieszkał w Warszawie i Łodzi, pisząc poemat „Do Polski”. W tym samym roku udał się do Paryża i uczestniczył w pierwszym powojennym kongresie syjonistycznym w Bazylei, gdzie poznał Goldę Meir, która pomogła mu zdobyć fałszywy paszport, co umożliwiło wyjazd do Palestyny.

W wrześniu 1947 roku, razem z żoną i córką, dotarł na statku Patria do Palestyny, gdzie został entuzjastycznie przyjęty. Zorganizował grupę młodych twórców piszących w jidysz, znaną jako Jung Israel („Młody Izrael”), i objął stanowisko przewodniczącego Związku Pisarzy Żydowskich w Izraelu. W 1966 roku był kandydatem do literackiej Nagrody Nobla.

Do końca życia mieszkał w Tel Awiwie. W Izraelu walczył o przetrwanie języka jidysz, publikując pismo „Di Goldene Kejt”, które stało się uznawane za jedno z najlepszych pism literackich w jidysz.

W 1953 roku w Izraelu ukazał się jego poemat „Sybir”, który powstał w 1936 roku i odnosił się do jego dzieciństwa. Utwór został przetłumaczony na hebrajski, angielski i częściowo na francuski, a ilustracje do niego stworzył Marc Chagall. Suckewer wielokrotnie poprawiał i zmieniał ten utwór przed jego publikacją.

W 1993 roku w Polsce ukazał się zbiór „Zielone akwarium” w przekładzie Michała Friedmana, a w 2003 roku biografia „Wilno Jerozolimą było – rzecz o Abrahamie Sutzkeverze” autorstwa niewidomego publicysty Daniela Kaca.

Na twórczość Suckewera, zwłaszcza w jej wczesnych etapach, duży wpływ miała literatura polska, w tym dzieła Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Bolesława Leśmiana, Juliana Tuwima oraz Cypriana Kamila Norwida.

Otrzymał nagrodę imienia Icyka Mangera.

Dzieła

• 1937: ‏לידער‎ (Lider)
• 1940: ‏וואַלדיקס‎ (Waldiks)
• 1945: ‏די פֿעסטונג‎ (Di festung)
• 1946: ‏לידער פֿון געטאָ‎ (Lider fun geto)
• 1946: ‏ווילנער געטאָ 1941–1944‎ (Wilner geto 1941–1944)
• 1948: ‏געהיימשטאָט‎ (Gehejmsztot)
• 1952: ‏אין פֿײַער־וואָגן‎ (In fajer-wogn)
• 1955: ‏אָדע צו דער טויב‎ (Ode cu der tojb)
• 1957: ‏אין מידבר סיני‎ (In midber Sinaj)
• 1960: ‏אָאַזיס‎ (Oazis)
• 1961: ‏גײַסטיקע ערד‎ (Gajstike erd)
• 1963: ‏פּאָעטישע ווערק (באַנד 2–1)‎ (Poetisze werk, tom 1-2)
• 1968: ‏לידער פֿון ים־המוות‎ (Lider fun jam-hamowes)
• 1968: ‏פֿירקאַנטיקע אותיות און מופֿתים‎ (Firkantike ojsjes un mofsim)
• 1970: ‏צײַטיקע פּנימער‎ (Cajtike penemer)
• 1974: ‏די פֿידלרויז‎ (Di fidlrojz)
• 1975: ‏גרינער אַקוואַריום‎ (Griner akwarium – polski przekład: Zielone akwarium)

Przypisy

Bibliografia

Daniel Kac: Wilno Jerozolimą było. Rzecz o Abrahamie Sutzkeverze. Sejny: Wydawnictwo Pogranicza, 2003. ISBN 83-86872-51-9. Brak numerów stron w książce

Uwieczniono poetę Abrahama Suckewera. „Tygodnik Wileńszczyzny”. 19 (555), 2011-05-05. brak numeru strony

Linki zewnętrzne

O książce Daniela Kaca

O A. Suckewerze na Forum Żydów Polskich. swiat.newsweek.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].

O A. Suckewerze w Calendarium Wileńskim. pawel.andrejew.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-26)].

O A. Suckewerze na stronach Jad waSzem (strona zarchiwizowana). yadvashem.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. – na stronie kilka unikatowych fotografii oraz fragment filmu dokumentującego wystąpienie Suckewera w roli oskarżyciela na procesie Norymberskim (hebr.).