Abraham Stern (wynalazca)

Abraham Jakub Stern

Abraham Jakub Stern, znany również jako Sztern (ur. w latach 1762–1769 w Hrubieszowie, zm. 3 lutego 1842 w Warszawie) był polskim Żydem, który zajmował się zegarmistrzostwem, mechaniką (był samoukiem), a także był wynalazcą, konstruktor oraz uczonym. Uznawany jest za jednego z pierwszych prekursorów cybernetyki. Stern wynalazł kilka maszyn liczących, dalmiar geodezyjny, mechaniczny tartak oraz żniwiarkę konną.

Życiorys

Był przodkiem Antoniego Słonimskiego oraz Nicolasa Slonimsky’ego, którzy byli jego prawnukami.

W młodości odbył praktykę u zegarmistrza w Hrubieszowie, gdzie zwrócił na niego uwagę Stanisław Staszic. Dzięki jego pomocy Stern przeprowadził się do Warszawy, gdzie podjął studia. Już wtedy wykazywał nadzwyczajne zdolności w zakresie matematyki oraz wynalazczości. Od 1810 roku skonstruował serię maszyn liczących, zdolnych do wykonywania czterech podstawowych działań arytmetycznych oraz obliczania pierwiastków kwadratowych. Opracował również tak zwany trianguł ruchomy z dwoma celownikami, który zastąpił tradycyjny stolik mierniczy.

Wśród jego wynalazków znalazł się również prosty mechanizm, który zapobiegał rozbieganiu się koni z powozów. Najwięcej uwagi poświęcił stworzeniu “machiny rachunkowej”, którą zaprezentował Staszicowi, aby udowodnić, że nie zawiódł pokładanych w nim nadziei. Maszyna, zaprezentowana na posiedzeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk, wywołała sensację, gdyż potrafiła samodzielnie wykonywać wszystkie cztery działania matematyczne.

Po czterech latach intensywnej pracy stworzył nową maszynę, która była wyłącznie przeznaczona do obliczania pierwiastków kwadratowych. W końcu, 30 kwietnia 1817 roku, pokazał maszynę, która łączyła funkcje obu wcześniejszych modeli, wykonując pięć działań matematycznych. W jednym z modeli wystarczyło jedynie wprowadzić dane, a operacja była realizowana przez mechanizm zegarowy, bez potrzeby interwencji człowieka. Od 1830 roku był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Był także członkiem Komisji Żydowskiej przy Warszawskiej Szkole Rabinów oraz pełnił funkcję rektora w latach 1826–1835.

Dokonał jako pierwszy polskiego przekładu fragmentów dzieła Natana Hanowera Jawein Mecula, dotyczących powstania Chmielnickiego, które opublikował w “Pamiętniku Warszawskim” w 1823 roku.

Stern został pochowany na żydowskim cmentarzu na Bródnie w Warszawie. W 2022 roku odnaleziono jego przybliżone miejsce pochówku. Fundacja Dziedzictwa Kulturowego, w ramach projektu mającego na celu upamiętnienie prekursora cybernetyki, postawiła macewę z napisem w języku polskim i hebrajskim oraz z płaskorzeźbą przedstawiającą maszynę liczącą. Projekt ten został zrealizowany dzięki wsparciu finansowemu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.

Życie prywatne

Jego najmłodsza córka, Sara, poślubiła w 1842 roku Chaima Zeliga Słonimskiego, dziadka Antoniego Słonimskiego. Jego syn Izaak Stern był nauczycielem w Warszawskiej Szkole Rabinów.

W literaturze

Komputer Sterna – powieść dla młodzieży autorstwa Roberta M. Rynkowskiego.

Prace

Natan Hanower, Opis buntów ukraińskich (przekład z języka hebrajskiego), “Pamiętnik Warszawski”, 6/3 (1823), s. 213–229 oraz 6/4 (1823), s. 327–351.

Przypisy

Bibliografia

Halina H. Winnicka, Zapomniany wynalazca, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1962.

Kazimierz Władysław Wóycicki, Stern (Abraham), [w:] Encyklopedyja powszechna, t. 24, Warszawa: Samuel Orgelbrand, 1867, s. 154–155.

Maciej Iłowiecki, Dzieje nauki polskiej, Warszawa: Interpress, 1981, ISBN 83-223-1876-6.

Piotr Gawrysiak, Cyfrowa rewolucja. Rozwój cywilizacji informacyjnej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 72, ISBN 978-83-01-15607-7.

Majer Bałaban, Wstęp, [w:] Jawein Mecula, t.j. Bagno głębokie. Kronika zdarzeń z lat 1648–1652 napisana przez Natana Hannowera z Zasławia, wydana po raz pierwszy w Wenecji w 1653 roku, tłum. Majer Bałaban, Lwów: Czasopismo „Ruś”, 1912.