Abraham Nahum Polak vel Poliak
Abraham Nahum Polak, znany również jako Poliak, przyszedł na świat 2 września 1910 roku w Oczakowie, które wówczas znajdowało się w carskiej Rosji (obecnie Ukraina), a zmarł 5 marca 1970 roku w Tel Awiwie. Był izraelskim historykiem, profesorem historii średniowiecznej oraz twórcą Katedry Studiów Bliskiego Wschodu na Uniwersytecie Telawiwskim. Jego badania koncentrowały się na dziejach Żydów, Arabów oraz innych narodów muzułmańskich i afrykańskich, a także na historii Królestwa Chazarii.
Życiorys
Dzieciństwo i emigracja do Izraela
Abraham Nahum Polak urodził się w Oczakowie, położonym u ujścia estuarium Dniepru i Bohu do Morza Czarnego. Jego rodzina była skromna, a informacje o ojcu, Nahumie Polaku, są praktycznie nieznane. Jego matką była Miriam Mindel z domu Serebreny (ur. 1 kwietnia 1872 w Chersoniu; zm. 17 stycznia 1958 w Tel Awiwie), a starszym bratem Menasze Polak (ur. 1895; zm. 6 września 1961 w Hajfie).
Dzieciństwo Polaka przypadło na czas rewolucyjnego chaosu w Rosji, co spowodowało, że nie uczęszczał do szkoły powszechnej, lecz pobierał nauki od prywatnych nauczycieli.
W 1923 roku wyemigrował z matką i bratem do Palestyny, przybywając 25 listopada na pokładzie włoskiego statku SS „Brasile”. Osiedli w Hajfie, gdzie Abraham uczęszczał do Hebrajskiej Szkoły Realnej w latach 1924-1929, zdobywając średnie wykształcenie.
Studia i pierwsze publikacje
W 1930 roku Polak przeniósł się do Jerozolimy, aby rozpocząć studia na Wydziale Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Hebrajskiego. W latach 1930–1931 studiował także historię biblijną w Francuskiej Szkole Biblijnej i Archeologicznej w Jerozolimie. Już jako student publikował w latach 1930-1931 artykuły w izraelskim dzienniku „Dawar”, poruszając takie tematy jak: Pod panowaniem krzyżowców w kraju Izraela (1930), Jak opustoszały ziemie Izraela (1930), Mniejszości narodowe w Iraku (1932) oraz Współczesna literatura arabska (1933).
W 1934 roku uzyskał dyplom magistra nauk humanistycznych w specjalności kultura islamu. Kolejne dwa lata poświęcił na pisanie rozprawy doktorskiej na Uniwersytecie Hebrajskim, której promotorem był prof. Leo Arie Mayer. W 1936 roku obronił pracę zatytułowaną Dzieje stosunków gruntowych w Egipcie, Syrii i w kraju Izraela u schyłku średniowiecza i w czasach nowożytnych, uzyskując tytuł doktora filozofii (Ph.D.). Po obronie pozostał w Jerozolimie, prowadząc badania na Uniwersytecie Hebrajskim oraz w ramach Agencji Żydowskiej.
Publikacje w Izraelu i na świecie
Wiele prac Abrahama Polaka opublikowano w zagranicznych wydawnictwach. Jego pierwsza publikacja, Les révoltes populaires en Égypte á l’epoque des mamelouks et leurs causes économiques, ukazała się w 1934 roku w paryskiej „Revue des Études Islamiques”. Do 1938 roku opublikowano jeszcze trzy jego prace w tym czasopiśmie. Od 1937 roku Polak był członkiem brytyjskiego Royal Asiatic Society. W 1939 roku otrzymał nagrodę tego Towarzystwa za badania nad feudalizmem na Bliskim Wschodzie, których wyniki opublikował w Londynie w pracy Feudalism in Egypt, Syria, Palestine, and the Lebanon, 1250–1900. Jury doceniło, że autor stworzył zwarty opis systemów feudalnych w tych regionach oraz przedstawił listę terminów technicznych używanych w źródłach arabskich.
W 1941 roku Polak opublikował artykuł Konwersja Chazarów na judaizm w kwartalniku „Zion”. Do tego momentu Chazaria nie była głównym tematem jego badań. Artykuł ten posłużył za podstawę do napisania książki Chazaria. Dzieje królestwa żydowskiego w Europie, która ukazała się w 1943 roku. Za tę książkę otrzymał prestiżową nagrodę im. Chaima Nachmana Bialika za znaczenie historyczne, ukazujące ważne aspekty Królestwa Chazarii.
Służba wojskowa
15 października 1948 roku, w wieku 38 lat, Abraham Polak został powołany do Armii Obrony Izraela. Rozpoczął służbę w Sekcji Kultury Sztabu Generalnego, która później przekształciła się w Departament Propagandy i Edukacji. W 1949 roku podpisał umowę na roczną służbę zawodową, którą corocznie przedłużał przez następne 10 lat, pełniąc funkcję „oficera propagandy pisemnej”, a później „wyższego oficera sztabowego”. Służbę zakończył 31 maja 1959 roku w stopniu majora, a w trakcie jej trwania otrzymał odznaczenia za Wojny Wyzwoleńczej i Synajskiej.
Polak był oceniany przez swoich przełożonych jako osoba wykształcona, o szerokiej wiedzy, wyjątkowych zdolnościach i analitycznym intelekcie. W czasie swojej służby napisał i opublikował wiele książek, w tym: Geopolityka Izraela i Bliskiego Wschodu (Tel Awiw 1950), Morski potencjał krajów arabskich (Hajfa 1950) oraz Gdy powstawało Państwo Izrael (Tel Awiw 1955). W 1955 roku otrzymał nagrodę im. Chaima Kugela za książkę Biblia hebrajska a ruchy socjalne wśród narodów.
Praca naukowa na Uniwersytecie Telawiwskim i działalność międzynarodowa
W sierpniu 1955 roku, jeszcze w trakcie służby wojskowej, dr Polak został wykładowcą w Akademickim Instytucie Kultury Izraela i Nauk Humanistycznych w Tel Awiwie. Rok później, po przekształceniu Instytutu w Wydział Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Telawiwskiego, dołączył do kadry naukowej tej uczelni. Od 1961 do stycznia 1966 roku jako profesor historii średniowiecznej kierował Katedrą Studiów Bliskiego Wschodu i Afryki, a następnie nauczał w Katedrze Krajów Rozwijających Się na Wydziale Nauk Społecznych, kontynuując badania nad dziejami Żydów, Arabów oraz innych narodów muzułmańskich i afrykańskich.
Profesor Polak brał udział w międzynarodowych kongresach historyków i orientalistów oraz w zgromadzeniach Parlamentu Religii Świata i kolejnych kongresach nauk judaistycznych. Był także członkiem Międzynarodowego Instytutu Afrykańskiego z siedzibą w Londynie.
Abraham Nahum Polak nigdy nie założył rodziny – był kawalerem i bezdzietnym. Zmarł nagle 5 marca 1970 roku w swoim mieszkaniu w Tel Awiwie, mając 59 lat. Jego grób znajduje się na cmentarzu w Holonie, w południowej części aglomeracji Tel Awiwu.
Polak a Chazaria
Profesor Polak zyskał popularność głównie dzięki swojej książce o dziejach Chazarii, mimo że jego dorobek naukowy obejmował wiele innych dziedzin. Po wydaniu tej pracy odniósł się do Chazarii jedynie raz, podczas wykładu na V Światowym Kongresie Nauk Judaistycznych w 1969 roku.
Książka Chazaria. Dzieje królestwa żydowskiego w Europie była pionierskim dziełem, które całościowo ujęło temat Chazarii, wykorzystując bogate materiały ze źródeł muzułmańskich, wcześniej nieznanych naukowcom świata zachodniego, odnalezionych przez Polaka podczas studiów nad średniowiecznymi tekstami arabskimi, perskimi i kurdyjskimi.
W książce Polak przedstawił dwie kontrowersyjne tezy: pierwsza dotyczy niesemickiego pochodzenia większości wschodnioeuropejskich Żydów (w tym Polaków), natomiast druga wskazuje, że kolebka języka jidysz nie znajduje się w Niemczech, lecz na Krymie.
Początkowo książka została przyjęta pozytywnie. Krytyk literacki „HaMaszkif” zauważył, że Polak stworzył poważne i dogłębne dzieło, które zdołało wydobyć prawdziwe oblicze Królestwa Chazarii z mgły legend i zafałszowań.
W „The Palestine Post” napisano, że to pierwsza próba przedstawienia dziejów królestwa Chazarów w jakimkolwiek języku, a systematyczne badania źródeł pozwoliły autorowi ustalić datę upadku Chazarii na 1239 rok.
Dwaj czołowi historycy, Aw Szalom Baron i Ben-Cijjon Dinur, zasadniczo zaakceptowali tezy Polaka, podkreślając, że Żydzi zaczęli emigrować z Chazarii na tereny wschodnioeuropejskie.
Jednak nowatorskie tezy Polaka spotkały się z krytyką w niektórych kręgach, obawiających się ich wpływu na prawo Żydów do ziemi Izraela. Już w 1944 roku Aharon Ze’ew Eszkol zauważył, że Polak przywiązuje większe znaczenie do pochodzenia turecko-mongolskiego niż żydowskiego.
Książka Chazaria. Dzieje królestwa żydowskiego w Europie została wydana w języku hebrajskim tylko trzy razy: w 1943, 1944 (w wydaniu poprawionym) i w 1951, z aneksem poświęconym pochodzeniu języka jidysz.
Z czasem Polak zniknął z publicznej świadomości, a jego książka nie doczekała się kolejnych wydań, mimo że była cytowana w wielu pracach poświęconych Chazarii. O nim i jego dziele nie wspomina nawet 22-tomowa Encyclopaedia Judaica (Detroit 2007).
Pierwsze tłumaczenie Chazarii na inny język ukazało się dopiero w 2015 roku, a jego polska wersja zawiera również biografię Abrahama Polaka oraz bibliografię jego prac.
Twórczość
Książki
- Feudalism in Egypt, Syria, Palestine, and the Lebanon, 1250-1900, London 1939
- Toldot ha-jachasim ha-karkaim be-Micrajim, Suria we-Erec Israel be-sof jamej ha-bejnajim we-be-zman hadasz [Dzieje stosunków gruntowych w Egipcie, Syrii i w kraju Izraela u schyłku średniowiecza i w czasach nowożytnych], Jeruszalajim 1940 (praca doktorska)
- Kazarija. Toldot mamlacha jehudit be-Ejropa [Chazaria. Dzieje żydowskiego królestwa w Europie], Tel Awiw 1943
- Diwrej jamej ha-Arawim. Mi-szachar kijumam we-ad le-dorotejnu [Historia Arabów. Od zarania ich dziejów aż po nasze czasy], Jeruszalajim 1945
- Jehudej Polin be-Erec-Israel [Polscy Żydzi w kraju Izraela], w: Bejt Israel be-Polin, I. Halpern (red.), Jeruszalajim 1947
- Geopolitika szel Israel u-Mizrach ha-Tichon [Geopolityka Izraela i Bliskiego Wschodu], Tel Awiw 1950
- Ha-Tanach u-tnuot ha-socjaliot ba-amim [Biblia hebrajska a ruchy socjalne wśród narodów], Tel Awiw 1954
- Be-kum Medinat Israel [Gdy powstawało Państwo Izrael], Tel Awiw 1955
- Erec Israel be-jamej ha-szilton ha-Parsi [Kraj Izraela w czasach panowania perskiego], Tel Awiw 1956
- Jahadut Bawel [Żydzi Babilonii], Tel Awiw 1959
- Jahadut Sfarad [Żydzi Hiszpanii], Tel Awiw 1960
Artykuły
- Tachat szilton ha-calbanim be-Erec Israel [Pod panowaniem krzyżowców w kraju Izraela], „Dawar” 1930
- Les révoltes populaires en Égypte á l’epoque des mamelouks et leurs causes économiques, „Revue des Études Islamiques” 1934
- La féodalité islamique, „Revue des Études Islamiques” 1936
- Some Notes on the Feudal System of the Mamluks, „The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland” 1937
- Jehudej ha-Mizrach ha-Tichon be-sof jamej ha-bejnajim (lefi mekorot arawiim) [Żydzi Bliskiego Wschodu w końcu średniowiecza (według źródeł arabskich)], „Zion” 1937
- Agrarian Problems in the Middle East, „Palestine and Middle East” 1938
- Classification of Lands in the Islamic Law and Its Technical Terms, „American Journal of Semitic Languages and Literatures” 1940
- Hitgajrut ha-Kozarim [Konwersja Chazarów na judaizm], „Zion” 1941
- The Influence of Chingiz-Khan’s Yasa upon the General Organization of the Mamluk State, „Bulletin of the School of Oriental Studies” 1942
- The Dead Sea Scrolls: A New Approach, „The Jewish Quarterly Review” 1958
- Ha-jesod ha-jehudi sze-be-arawiej Erec Israel [Pierwiastek żydowski u Arabów kraju Izraela], „Molad” 1965