Abraham Lewin (ur. 1893 w Warszawie, zm. po 16 stycznia 1943) był polskim nauczycielem pochodzenia żydowskiego.
Życiorys
Lewin pochodził z ortodoksyjnej rodziny żydowskiej. Kształcił się w chederze oraz jesziwie, choć nie przejawiał dużego zainteresowania sprawami religijnymi. W 1916 roku objął stanowisko nauczyciela języka hebrajskiego oraz nauk judaistycznych w prywatnym żeńskim gimnazjum „Jehudija”, które mieściło się przy ul. Długiej 55 w Warszawie. W tym miejscu poznał Lubę Hotner, nauczycielkę hebrajskiego, którą poślubił, a ich córką była Ora (ur. 1928).
W okresie międzywojennym angażował się w pionierskie organizacje syjonistyczne związane z syjonizmem liberalnym. Wspólnie z Emanuelem Ringelblumem pracował w warszawskim oddziale Instytutu JIWO. W 1934 roku opublikował napisaną w jidysz książkę Kantoniści (Kantonistn: vegn der Yidisher rekrutshine in Rusland in di tsaytn fun Tsar Nikolay dem ershtn 1827–1856), która opisywała przymusowy pobór małych żydowskich chłopców do 25-letniej służby w carskiej armii Mikołaja I.
Po rozpoczęciu wojny pozostał w Warszawie. W getcie pracował w „Alejnhilf” – Żydowskiej Samopomocy Społecznej, gdzie przewodził komisji młodzieżowej Żydowskiego Towarzystwa Opieki Społecznej. Później był zatrudniony w szopie OBW, manufakturze stolarskiej Ostdeutsche Bautichlerei Werkstette, mieszczącej się przy ul. Gęsiej 30. Od stycznia 1942 roku był członkiem Oneg Szabat – Podziemnego Archiwum Getta Warszawy, które z czasem przekształciło się w instytut naukowo-dokumentacyjny, zajmujący się życiem społecznym polskich Żydów pod okupacją niemiecką oraz dokumentowaniem życia w warszawskim getcie i masowej zagłady Żydów przez nazistów.
Nie są znane dokładne okoliczności ani data śmierci Abrahama Lewina. Wiadomo jedynie, że 16 stycznia 1943 roku dokonał ostatniego wpisu w swoim pamiętniku. Istnieje prawdopodobieństwo, że stał się ofiarą akcji styczniowej, która rozpoczęła się dwa dni później.
Dziennik
Lewin sporządził pamiętnik z getta, który obejmuje okres 10 miesięcy, od marca 1942 do stycznia 1943. Został podzielony na dwie części. Pierwsza (od 26 marca do 10 lipca 1942) napisana w jidysz, opisuje codzienne życie w getcie przed wielką akcją likwidacyjną oraz zawiera informacje o losach Żydów w innych miastach. Druga część (od 22 lipca 1942 do 16 stycznia 1943) jest napisana w języku hebrajskim i poświęcona akcji deportacyjnej z lata 1942 oraz życiu w getcie w trudnych warunkach. Lewin brał również udział w wywiadach z uciekinierami z Treblinki – Dawidem Nowodworskim, Jakubem Krzepickim i Jakubem Rabinowiczem. Kulminacyjnym punktem dziennika jest informacja z 12 sierpnia 1942 roku o zatrzymaniu jego żony podczas blokady ulicznej, po czym została ona wywieziona na Umschlagplatz, a później do Treblinki, gdzie zginęła. Pamiętnik kończy się 16 stycznia 1943 roku, dzień przed rozpoczęciem styczniowej akcji likwidacyjnej.
Dziennik Lewina stanowił najważniejszy dokument, który przekazał do zbiorów Archiwum. Został ukryty wraz z innymi materiałami i odnaleziony po wojnie. Przetłumaczono go na kilka języków. W Polsce został w całości wydany przez Żydowski Instytut Historyczny w 2015 roku w serii wydawniczej Archiwum Ringelbluma, a rok później jako samodzielna publikacja.
Przypisy