Abraham Gesner

Abraham Pineo Gesner

Abraham Pineo Gesner (urodzony 2 maja 1797 w Cornwallis Park w Nowej Szkocji, zmarł 29 kwietnia 1864 w Halifaxie) to kanadyjski lekarz i geolog, znany jako wynalazca nafty i uznawany za jednego z ojców przemysłu petrochemicznego.

Choć Ignacy Łukasiewicz jest twórcą pierwszej nowoczesnej lampy naftowej, odkrywcą nafty, która została pozyskana z węgla, jest uznawany właśnie Gesner. Nowy produkt został opatentowany jako „kerosene” i pod tą nazwą jest znany do dzisiaj w Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Australii oraz Nowej Zelandii. Należy również podkreślić, że jako pierwszy sposób pozyskiwania nafty z ropy naftowej opracował Filip Neriusz Walter, polski chemik odznaczony Legią Honorową.

Edukacja

Gesner urodził się w zamożnej rodzinie, której rodzice prowadzili gospodarstwo rolne w Annapolis Valley w Nowej Szkocji. Od najmłodszych lat był związany z pracą na morzu. Po dwukrotnym przeżyciu katastrofy morskiej (statki, na których pracował, zatonęły), wrócił do rodzinnej farmy w pobliżu Chipman Corner, na północny wschód od Kentville. W 1824 roku ożenił się z Harriet Webster, córką lokalnego lekarza, dr. Isaaca Webstera. Następnie udał się do Anglii, gdzie studiował medycynę w Szpitalu św. Bartłomieja w Londynie pod kierunkiem Astleya Pastona Coopera. Uczył się również chirurgii w Guy’s Hospital u Johna Abernethy. W Londynie zaczął interesować się geologią, poznając Charlesa Lyella.

Początek kariery

Po powrocie do Nowej Szkocji rozpoczął praktykę lekarską w Parrsboro, a jednocześnie poświęcał dużo czasu swojej nowej pasji – geologii. W 1836 roku opublikował pracę naukową poświęconą mineralogii Nowej Szkocji, która zawierała szczegółową mapę geologiczną z kluczowymi złożami rud żelaza oraz węgla w tym regionie. W 1838 roku został mianowany na stanowisko Prowincjonalnego Geologa Nowego Brunszwiku, aby przeprowadzać podobne badania geologiczne tego terenu. W 1839 roku Gesner odkrył substancję asfaltu bitumicznego, którą nazwał albertite – od Hrabstwa Albert w Nowym Brunszwiku, gdzie została znaleziona.

W 1842 roku, w poszukiwaniu pokładów węgla, udał się do Quebecu, gdzie jako pierwszy odkrył znaczne ilości skamieniałości (na terenie obecnego Parku Narodowego Miguasha). Jego odkrycia jednak pozostały praktycznie niezauważone, a skamieniałości zostały „powtórnie odkryte” w 1879 roku.

W tym samym roku Gesner założył Gesner’s Museum of Natural History w Saint John w Nowym Brunszwiku – pierwsze publiczne muzeum w Kanadzie, które dało początek obecnemu New Brunswick Museum.

Destylacja nafty

W wyniku badań nad mineralogią Gesner odkrył proces rafinacji płynnego paliwa z węgla. W 1846 roku w Charlottetown na Wyspie Księcia Edwarda zademonstrował publicznie działanie nowego paliwa do lamp. Ogrzał węgiel w retorcie i wydestylował z niego przejrzystą, rzadką ciecz, którą wykorzystał jako paliwo do lampy. Nowy produkt, opatentowany jako „kerosene”, w Polsce znany jest jako nafta. W Wielkiej Brytanii, Republice Południowej Afryki oraz w Azji Południowo-Wschodniej produkt sprzedawany jest pod nazwą „paraffin”, natomiast nazwa „kerosene” jest najbardziej popularna w wielu innych krajach, w tym w Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i Australii. „Kerosene” od momentu wprowadzenia na rynek stało się bardzo konkurencyjnym produktem, charakteryzującym się czystszym spalaniem i niższą ceną w porównaniu do innych substancji, takich jak olej wielorybi.

W 1850 roku Gesner założył Kerosene Gaslight Company i rozpoczął instalację oświetlenia na ulicach Halifaxu oraz innych miast. Do 1854 roku wynalazca rozszerzył działalność na teren Stanów Zjednoczonych, gdzie na Long Island zarejestrował North American Kerosene Gas Light Company. Wkrótce popyt na produkt przerósł możliwości produkcyjne przedsiębiorstwa. Dodatkowo koszty ekstrakcji kerozyny z węgla były wysokie. Gesner, mając dużą wiedzę na temat geologii Nowego Brunszwiku, przypomniał sobie o złożach naturalnego asfaltu, znanego jako „albertite”. Chciał wykorzystać tę substancję do destylacji nafty, jednak jego próby zostały zablokowane przez lokalny konglomerat węglowy, posiadający wyłączne prawo do wydobycia węgla w tej prowincji. Przegrał sprawę sądową, ponieważ eksperci uznali, że „albertite” jest naturalną formą węgla. Ostatecznie rozwiązaniem problemu okazało się odkrycie ropy naftowej oraz opracowanie przez Filipa Waltera metody pozyskiwania nafty z tego surowca.

Abraham Gesner kontynuował prace badawcze i napisał wiele publikacji naukowych dotyczących paliw, w tym opublikowaną w 1861 roku książkę „A Practical Treatise on Coal, Petroleum and Other Distilled Oils” (pol. „Praktyczna rozprawa na temat węgla, ropy naftowej i innych paliw destylowanych”), która stała się klasyczną pozycją w tej dziedzinie i była często cytowana. W końcu jego przedsiębiorstwo zostało przejęte przez dominującą na rynku Standard Oil, a Gesner wrócił do Halifaxu, gdzie objął Katedrę Historii Naturalnej na Dalhousie University.

Gesner był skromny w kwestii swojego wkładu w rozwój przemysłu petrochemicznego. W swojej publikacji z 1861 roku napisał, że „postęp w odkryciach w tej dziedzinie, jak i w innych, był wolny i stopniowy. Wynikał z ciężkiej pracy i nie był zasługą jednej osoby, ale wielu jednostek, co sprawia, że wyróżnienie kogoś byłoby trudnym zadaniem.”

Skutki odkrycia

Destylacja nafty z węgla, po raz pierwszy przeprowadzona przez Abrahama Gesnera, zapoczątkowała serię odkryć, które przyczyniły się do obniżenia kosztów związanych z pozyskiwaniem nafty (pierwszy proces destylacji nafty z ropy naftowej przeprowadził Filip Walter) oraz ulepszenia konstrukcji samej lampy naftowej (budowa pierwszej nowoczesnej lampy naftowej jest zasługą Ignacego Łukasiewicza). Odkrycie nafty przez Gesnera znacząco zmniejszyło koszty oświetlenia. Od lat 20. XIX wieku stosowano lampy gazowe, ale były one bardzo kosztowne. Najbardziej popularnym paliwem był olej wielorybi, który również miał swoje wady – psuł się przy dłuższym przechowywaniu, a przy spalaniu wydalał nieprzyjemny zapach. Był także droższy od nafty. Tania i efektywna kerozyna szybko wyparła olej wielorybi, co miało dalekosiężne konsekwencje dla przetrwania wielu gatunków wielorybów, które były poważnie zagrożone wyginięciem z powodu intensywnego rozwoju floty wielorybniczej. Po wprowadzeniu kerozyny na rynek flota ta zaczęła się znacząco kurczyć. W Stanach Zjednoczonych liczba statków wielorybniczych wynosiła 735 jednostek w 1846 roku, a do 1876 roku spadła do zaledwie 39.