Abraham Firkowicz (właściwie Abraham ben Szmuel Firkowicz, hebr. אברהם בן שמואל; urodził się około 1786 roku w Łucku na Wołyniu, zmarł 17 czerwca 1874 roku w Czufut-Kale na Krymie) – był karaimskim uczonym, duchownym, działaczem społecznym, literatem, archeologiem oraz kolekcjonerem starożytnych rękopisów.
Życiorys
Firkowicz przyszedł na świat w patriarchalnej rodzinie karaimskiej w Łucku, gdzie rozpoczął naukę w szkole karaimskiej, zajmując się badaniami egzegezy Biblii hebrajskiej oraz teologii karaimskiej. W 1812 roku objął stanowisko nauczyciela religii w lokalnej szkole parafialnej, a sześć lat później został mianowany młodszym hazzanem. Niedługo potem, w wyniku konfliktu z władzami, został zmuszony do opuszczenia swojego rodzinnego miasta.
W 1830 roku Firkowicz rozpoczął swoją działalność badawczą. W pierwszej kolejności udał się na pielgrzymkę do Ziemi Świętej, gdzie odwiedził najstarszą kienesę karaimską w Jerozolimie, odkrywając tam starożytne hebrajskie rękopisy. Otrzymał tytuł Hadżiego, co oznacza pielgrzyma. W 1831 roku podjął pracę jako nauczyciel religii w Konstantynopolu, gdzie w Stambule wydał Biblię w karaimskim przekładzie (edycja stambulska). Rok później przeniósł się do Eupatorii, gdzie kontynuował działalność wydawniczą.
W 1839 roku rozpoczął badania archeologiczne w Mangupie oraz na cmentarzu karaimskim w Czufut-Kale na Krymie. W 1843 roku wyjechał na Bliski Wschód, skąd przywiózł obszerny zbiór hebrajskich manuskryptów. Jego osiągnięcia wzbudziły zainteresowanie rosyjskich środowisk orientalistycznych, a w 1856 roku najcenniejsza część jego zbiorów została zakupiona przez Cesarską Bibliotekę Publiczną w Petersburgu.
Pod koniec swojego życia Abraham Firkowicz osiedlił się w Trokach koło Wilna. W 1856 roku został powołany do Wileńskiej Komisji Archeologicznej, która powstała dzięki inicjatywie Eustachego hr. Tyszkiewicza. Otrzymał również członkostwo w towarzystwach naukowych w Odessie i Petersburgu. W 1871 roku odwiedził gminę karaimską w Haliczu. W trakcie podróży przez Wiedeń, na polecenie cesarza Franciszka Józefa I, został po raz pierwszy i ostatni uwieczniony na fotografii. Rok później wydał w Wilnie dzieło Awne Zikkaron, które zawierało zbiór inskrypcji z nagrobków karaimskich w Czufut-Kale, a także pamiętniki i opisy swoich podróży na Wschód.
Dzięki swoim wpływom, Firkowicz uzyskał zgodę władz zaboru rosyjskiego na utworzenie niezależnego Karaimskiego Zarządu Duchownego z siedzibą w Trokach, co wpłynęło na autokefalię Karaimskiego Związku Religijnego w Polsce.
Zmarł w wieku 88 lat w Czufut-Kale, gdzie został pochowany. W swoich badaniach nad historią i starożytnością Karaimów, Firkowicz zasłynął szczególnie tezą o ich przybyciu na Krym jeszcze przed śmiercią Jezusa, co wskazywało, że są oni Żydami przedtalmudycznymi i nie powinni być w Rosji traktowani na równi z wyznawcami judaizmu.
Przypisy
Bibliografia
Muzeum Historii Polski: Zmarł Abraham Firkowicz, uczony karaimski. muzhp.pl, kalendarium: 1874-06-17. [dostęp 2023-02-02].