Aborcja

Aborcja (łac. abortus lub abortio „zamierzone poronienie”) to celowe zakończenie ciąży poprzez interwencję zewnętrzną, taką jak działania medyczne, znane w łacinie jako abortus provocatus. W wyniku tego procesu najczęściej dochodzi do śmierci zarodka lub płodu (nasciturus).

Kobiety najczęściej wskazują na chęć zaplanowania ciąży oraz na ograniczenie liczebności rodziny jako główne powody dla dokonania aborcji. Inne czynniki to m.in. zdrowie matki, ograniczone fundusze na wychowanie dziecka, przemoc domowa, brak wsparcia, poczucie bycia zbyt młodym, chęć zdobycia wykształcenia lub rozwijania kariery, a także sytuacje związane z ciążą będącą wynikiem gwałtu lub kazirodztwa.

Aborcja przeprowadzana w sposób legalny w rozwiniętych społeczeństwach jest jedną z najbezpieczniejszych procedur medycznych. W przeciwieństwie do tego, niebezpieczne aborcje — wykonywane przez osoby bez odpowiednich kwalifikacji lub w niewłaściwych warunkach — są przyczyną 5-13% zgonów matek, z czego większość przypadków występuje w krajach rozwijających się. Samodzielnie przeprowadzane aborcje farmakologiczne są natomiast niezwykle skuteczne i bezpieczne w pierwszym trymestrze ciąży. Badania dotyczące zdrowia publicznego wykazują, że dostęp do legalnej i bezpiecznej aborcji przyczynia się do zmniejszenia liczby zgonów wśród matek.

W celu zakończenia ciąży stosuje się metody farmakologiczne lub chirurgiczne. Lek mifepristone w połączeniu z prostaglandyną (np. mizoprostol) okazuje się równie skuteczny i bezpieczny jak metoda chirurgiczna w pierwszym i drugim trymestrze. Najczęściej stosowana technika chirurgiczna polega na rozszerzeniu szyjki macicy i wykorzystaniu urządzenia ssącego. Po wykonaniu aborcji można od razu zastosować środki antykoncepcyjne, takie jak pigułki lub wkładki wewnątrzmaciczne. Aborcja przeprowadzona w sposób legalny i bezpieczny nie zwiększa ryzyka wystąpienia długotrwałych problemów psychicznych lub fizycznych u kobiety. Natomiast aborcje wykonane przez niewykwalifikowane osoby, z użyciem niebezpiecznego sprzętu lub w niehigienicznych warunkach mogą prowadzić do 22 000 do 44 000 zgonów oraz 6,9 miliona hospitalizacji rocznie. Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla, że dostęp do legalnej, bezpiecznej oraz kompleksowej opieki aborcyjnej, w tym opieki poaborcyjnej, jest kluczowy dla osiągnięcia najwyższego poziomu zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego. W przeszłości aborcji dokonywano przy użyciu ziół, ostrych narzędzi, silnego masażu i innych tradycyjnych metod.

Wiele krajów posiada regulacje prawne dotyczące aborcji. Aborcja legalna, przeprowadzona zgodnie z przepisami w danym państwie i przez wykwalifikowanego lekarza, nazywana jest po łacinie abortus provocatus lege artis. Natomiast aborcja nielegalna, wykonana przez osobę nieuprawnioną lub niezgodnie z obowiązującymi przepisami, nosi nazwę abortus provocatus criminalis. Przepisy dotyczące aborcji różnią się w zależności od kraju, a zarówno sama aborcja, jak i metody jej legalizacji są przedmiotem licznych kontrowersji.

Od 1973 roku na całym świecie występuje tendencja do zwiększania legalnego dostępu do aborcji, mimo że wciąż trwa debata na temat aspektów moralnych, religijnych, etycznych i prawnych. Przeciwnicy aborcji często argumentują, że zarodek lub płód ma prawo do życia, co sprawia, że aborcja jest postrzegana jako morderstwo. Z kolei zwolennicy legalności aborcji podkreślają, że jest to prawo reprodukcyjne kobiet. Inni argumentują, że dostępna i legalna aborcja jest działaniem na rzecz zdrowia publicznego.

Aspekty językowe

Synonimy aborcji to: poronienie zamierzone, sztuczne poronienie, przerwanie ciąży, usunięcie ciąży, spędzenie płodu, zabieg, łyżeczkowanie, czyszczenie, a potocznie nazywane jest też skrobanką; w niektórych środowiskach aborcja utożsamiana jest również z zabiciem dziecka w okresie życia prenatalnego.

W języku polskim termin aborcja nie odnosi się do poronienia samoistnego. Stowarzyszenie Rodziców Po Poronieniu zwraca uwagę na konieczność odpowiedniego doboru słów w rozmowach lekarz-pacjentka oraz lekarz-rodzice w sytuacji, gdy dotyczy to kobiety, która doświadczyła poronienia. Nawet neutralne terminy medyczne (takie jak łyżeczkowanie, czyszczenie jamy macicy czy zabieg) mogą być źle odbierane przez kobiety, które postrzegają poronienie jako osobistą tragedię. Termin wyskrobiny, używany przez lekarzy do określenia materiału pobranego podczas łyżeczkowania, jest bolesny i nie do zaakceptowania dla kobiet, które poroniły. Neutralnym terminem medycznym w tym kontekście jest abrazja.

W języku łacińskim brakuje rozróżnienia między poronieniem a aborcją — istnieje tylko termin abortus. Dlatego w oficjalnych dokumentach, także w przypadku poronienia, może zostać użyte słowo abortus.

Stowarzyszenie Rodziców Po Poronieniu zwraca uwagę, że nazywanie dwóch różnych zagadnień medycznych (poronienia i aborcji) tym samym terminem oraz mieszanie obu pojęć (określanie aborcji jako sztuczne poronienie) może prowadzić do mylenia poronienia z aborcją, a także do błędnego nazywania aborcji poronieniem.

Podział

Podział prawny

Aborcje można podzielić na dwie kategorie w zależności od tego, czy przerwanie ciąży odbyło się zgodnie z obowiązującym prawem, czy nie. Pierwsza kategoria obejmuje przerwanie ciąży z wskazań medycznych, natomiast druga zawiera poronienia wywołane niedbalstwem lub brakiem ostrożności, ale bez zamiaru popełnienia przestępstwa, a także nielegalne aborcje.

Aborcja a poronienie

Aborcja nie jest tożsama z poronieniem. Samoistne zakończenie ciąży nazywane jest poronieniem (jeśli występuje do 22. tygodnia ciąży) lub porodem przedwczesnym (jeżeli ma miejsce po 22. tygodniu ciąży). W przypadku niezupełnego poronienia samoistnego konieczne jest usunięcie obumarłego płodu lub resztek tkankowych, aby uniknąć powikłań zdrowotnych grożących życiu kobiety. Około 60% wszystkich poczęć kończy się samoistnie jeszcze przed zakończeniem pierwszego trymestru ciąży, z czego wiele z nich ma miejsce przed wystąpieniem opóźnionej miesiączki, co określa się jako ciąża subkliniczna lub aborcja menstruacyjna.

Przyczyny dokonywania aborcji

Kobiety, które decydują się na aborcję, często podają kilka współwystępujących powodów, które skłoniły je do podjęcia tej decyzji. Przyczyny przerywania ciąży obejmują:

wskazania medyczne – zagrożenie zdrowia matki lub stwierdzenie ciężkich wad wrodzonych u płodu podczas badań prenatalnych;
poczęcie w wyniku zgwałcenia lub stosunku kazirodczego;
powody osobiste (niechęć do posiadania potomstwa, konflikt planów życiowych z macierzyństwem);
ekonomiczne – trudna sytuacja materialna i finansowa, kobieta prowadząca samotnie gospodarstwo domowe;
problemy rodzinne, małżeńskie lub w relacjach między partnerami;
doświadczenie przemocy psychicznej lub fizycznej.

W Belgii najczęściej występują przyczyny osobiste (52,35% w 2009 roku) oraz problemy rodzinne i małżeńskie (25,16% w 2009 roku). Powody ekonomiczne były przyczyną 15,05% aborcji w 2009 roku, natomiast przyczyny medyczne związane z zagrożeniem zdrowia matki lub wadami u dziecka stanowiły mniej niż 4% przypadków. Aborcje ze względu na poczęcie w wyniku gwałtu lub kazirodztwa stanowiły 0,24% przypadków (dane z 2009 roku dla Belgii).

Metody aborcji

Wybór metody aborcji obejmuje zarówno metody farmakologiczne, jak i chirurgiczne (najczęściej próżniowe odessanie zawartości jamy macicy). Obie metody są skuteczne, jednak posiadają swoje wady i zalety – ostateczna decyzja zależy od wieku ciąży oraz indywidualnych preferencji kobiety. Przed aborcją (w krajach, gdzie przeprowadzana jest na życzenie) pacjentka odbywa konsultację z lekarzem, w trakcie której omawiane są możliwe powikłania poaborcyjne oraz dostępne metody zapobiegania ciąży, które pomogą uniknąć podobnej sytuacji w przyszłości. Pacjentka informowana jest także o innych możliwościach, takich jak urodzenie i oddanie dziecka do adopcji. W trakcie rozmowy lekarz powinien upewnić się, że kobieta nie była zmuszona do podjęcia decyzji o aborcji przez osoby trzecie. Następnie kobieta ma ustawowo kilka dni na przemyślenie decyzji. Po tym czasie, jeśli nadal chce przeprowadzić zabieg, potwierdza swoją wolę na piśmie. W Holandii dziewczęta poniżej 16. roku życia muszą uzyskać pisemną zgodę rodziców, a istnieją organizacje, które oferują pomoc i pośrednictwo w takich rozmowach.

Metody aborcji

aborcja farmakologiczna (syn. medyczna) – przerwanie wczesnej ciąży (przed 9. tygodniem) poprzez podanie leków farmakologicznych (mifepriston, metotreksat);
aborcja chirurgiczna – rozszerzenie szyjki macicy i aspiracja (odessanie pod ciśnieniem), możliwa w 7-12. tygodniu ciąży;
łyżeczkowanie płodu (generalnie między 10. a 22. tygodniem ciąży);
wywołanie akcji skurczowej za pomocą prostaglandyn (czasem poprzedzonych podaniem mifepristonu) lub oksytocyny (drugi trymestr: 12-22. tydzień ciąży);
usunięcie płodów nadliczbowych w przypadku ciąży mnogiej (drugi trymestr) poprzez zastrzyk dosercowy z chlorku potasu, pod kontrolą USG;
wczesna laparotomia, często z wycięciem przydatków, w przypadku stwierdzenia poważnej choroby macicy (np. nowotwór).

Aborcja farmakologiczna

Tak zwana pigułka aborcyjna (z aktywnym składnikiem: mifepriston) pojawiła się na rynku farmaceutycznym w latach 1986–1988 pod nazwą Mifegyne. Aborcja farmakologiczna jest możliwa na najwcześniejszym etapie (do 9. tygodnia ciąży). Polega na podaniu leków farmakologicznych, które wywołują poronienie. Pierwsza dawka zawiera substancję, która niszczy trofoblast lub uszkadza zarodek (mifepriston lub metotreksat), a druga dawka to prostaglandyny (mizoprostol lub gemeprost), które wywołują skurcze macicy i prowadzą do wydalenia zarodka wraz z wyściółką macicy. Najczęściej stosuje się kombinację mifepristonu i prostaglandyn.

Mifepriston jest antyhormonem (antagonistą) progesteronu, wiąże się z receptorem progesteronowym z większą siłą niż naturalny hormon. Prowadzi to do:

nekrozy doczesnej i oderwania się produktu zapłodnienia;
zahamowania dalszego rozwoju trofoblastu, wpływając na unaczynienie endometrium;
rozszerzenia i zwiotczenia szyjki macicy;
uwrażliwienia na działanie skurczowe prostaglandyn.

W ciągu 36 do 48 godzin po zażyciu mifepristonu podaje się prostaglandynę, która wywołuje skurcze macicy i przyspiesza usunięcie zarodka.

W 95,3% przypadków dochodzi do całkowitej aborcji bez konieczności interwencji chirurgicznej. U 2,8% kobiet sztuczne poronienie występuje zaraz po podaniu mifepristonu, a przed prostaglandyną. W 2,8% przypadków aborcja jest niecałkowita, a w 1,2% ciąża nadal się rozwija — w takich sytuacjach konieczna jest interwencja chirurgiczna. W 0,7% kobiet po aborcji farmakologicznej występują bardzo silne krwawienia. Analiza danych z amerykańskiej FDA wykazała, że w 39% przypadków występują silne krwawienia z dróg rodnych, a w 11% przypadków dochodzi do infekcji. Zgłoszono kilka przypadków śmiertelnego zakażenia bakterią Paraclostridium sordellii u osób, które zastosowały mifepriston.

Meta-analizy wskazują, że obie metody mają porównywalną skuteczność, są akceptowane przez pacjentki, a liczba powikłań pozabiegowych pozostaje niska. Niemniej jednak, aborcja farmakologiczna może wiązać się z czterokrotnie większym ryzykiem powikłań bezpośrednich niż chirurgiczna. Mizoprostol lub metotreksat mogą być stosowane oddzielnie, lecz mają niższą skuteczność, a na poronienie trzeba czekać do 2 tygodni.

Aborcja chirurgiczna

W ciągu całego okresu ciąży stosuje się różnorodne połączenia metody podciśnieniowego opróżniania macicy z mechanicznym zniszczeniem zarodka lub płodu oraz usunięciem jego resztek.

W ostatnim trymestrze najczęściej stosuje się metodę wywołania przedwczesnego porodu lub niszczącego płód odpowiednika metody cesarskiego cięcia. Płód jest najczęściej uśmiercany wewnątrz macicy przed rozpoczęciem właściwej operacji. Do późnych aborcji zalicza się także wstrzyknięcia roztworu chlorku potasu do układu krwionośnego płodu, powodujące jego śmierć (zatrzymanie akcji serca w rozkurczu). W wyniku tej metody aborcji może dojść do urodzenia żywego, zdolnego do przeżycia płodu — w Wielkiej Brytanii zdarza się około pięćdziesięciu takich przypadków rocznie (0,67% wszystkich aborcji po 18. tygodniu). Z uwagi na późny wiek dopuszczalnego przerwania ciąży (24 tydzień), życie wielu z tych dzieci można by uratować przy zastosowaniu intensywnej opieki medycznej.

Wszystkie metody aborcji są wykonywane bez znieczulenia płodu. Obecnie uważa się, że płód ze względu na niedostateczny rozwój układu nerwowego odczuwa ból dopiero w III trymestrze ciąży, a także dopiero wtedy kora mózgowa jest wystarczająco rozwinięta, aby mógł teoretycznie mieć świadomość.

Skutki aborcji dla zdrowia psychicznego i fizycznego kobiet

Bezpieczeństwo aborcji a jej legalność

Na bezpieczeństwo zabiegu przerywania ciąży oraz obciążenie psychiczne pacjentki największy wpływ ma jego status prawny, a w mniejszym stopniu dostępność oraz przyzwolenie społeczne. Przy ocenie skutków aborcji należy rozróżnić „aborcję bezpieczną” (wykonywaną w krajach, gdzie jest dopuszczalna prawnie i spełnia obowiązujące standardy) od „aborcji niebezpiecznej” (wykonywanej nielegalnie, osobiście lub w tzw. podziemiu aborcyjnym). Brak fachowej pomocy medycznej wiąże się z wysokim ryzykiem wystąpienia poważnych powikłań, takich jak krwotoki, infekcje oraz zatrucia środkami farmakologicznymi. Zniesienie karalności samej procedury jest niezbędnym, ale niewystarczającym krokiem do odwrócenia tej tendencji. Nie ma jednoznacznych dowodów na to, że legalizacja aborcji wpływa na obniżenie poziomu śmiertelności kobiet. Przykładem kraju, w którym po legalizacji aborcji wzrosła śmiertelność matek, jest RPA. W 1995 roku (przed legalizacją aborcji w 1996 roku) wskaźnik śmiertelności matek na 100 000 żywych urodzeń wynosił 260, w 2000 roku wzrósł do 330, w 2005 roku do 360, a w 2010 roku wyniósł 300. Podobna sytuacja miała miejsce w Gujanie, gdzie legalizacja aborcji w 2000 roku nie wpłynęła na obniżenie wskaźnika śmiertelności kobiet. W 1995 roku wskaźnik ten wynosił 170 na 100 000 żywych urodzeń, w 2000 roku wzrósł do 220, w 2005 roku do 280, a w 2010 roku pozostał na poziomie 280. W krajach rozwiniętych aborcja jest uznawana za stosunkowo bezpieczną procedurę. Ryzyko śmierci w wyniku aborcji w USA jest 12,5 razy mniejsze niż w przypadku urodzenia żywego dziecka.

Badania dotyczące śmiertelności kobiet związanej z ciążą przeprowadzone w 2004 roku wykazały, że zgony związane z poronieniem lub aborcją były częstsze niż te związane z udanym porodem. Analiza porównawcza przypadków z Finlandii i Kalifornii pokazała, że liczba zgonów związanych z ciążą jest 2-4 razy wyższa u kobiet po zabiegu aborcji niż u kobiet, które donosiły ciążę. Wyniki te zostały szeroko nagłośnione, ponieważ w sprawie sądowej Roe v. Wade, która doprowadziła do legalizacji aborcji w USA, jednym z głównych argumentów było to, że aborcja we wczesnej fazie ciąży wiąże się z dużo mniejszym ryzykiem dla zdrowia i życia kobiety niż donoszenie ciąży.

W 2006 roku aborcja była czwartą najczęstszą przyczyną śmierci kobiet w ciąży (średnio 3,9% przypadków w Afryce, 5,7% w Azji, 12,0% w Ameryce Łacińskiej w porównaniu do 8,2% w krajach rozwiniętych). Rocznie dokonuje się 20 milionów niebezpiecznych aborcji, z czego 97% w krajach rozwijających się. W wyniku tych aborcji rocznie umiera 70 tysięcy kobiet, a 5 milionów doświadcza uszczerbku na zdrowiu. Przerwanie pierwszej ciąży w życiu kobiety nie wpływa znacząco na jej późniejszą zdolność rozrodczą i nie prowadzi do bezpłodności, chociaż może nieznacznie zwiększać ryzyko przedwczesnego porodu i niskiej wagi urodzeniowej dziecka.

Karalność aborcji skutkuje gorszą opieką medyczną dla kobiet w ciąży (lekarze obawiają się operować je z powodu możliwego oskarżenia o dokonanie aborcji). Stwierdziły to m.in. komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji Kobiet oraz komitet ds. Praw Człowieka, oba działające przy ONZ.

Bezpośrednie powikłania po aborcji

Bezpośrednie powikłania po aborcji obejmują takie problemy jak: krwotok, uszkodzenie macicy, uszkodzenie szyjki macicy oraz infekcje narządów rodnych. Powikłania te występują w kilku procentach przypadków. Poważnym powikłaniem jest także niekompletna aborcja, która wymaga dalszej interwencji chirurgicznej. Badania przeprowadzone w latach 2007-2008 w Nowej Zelandii wykazały, że usunięcie pozostałości tkankowych w macicy było konieczne w 10% przypadków po aborcji farmakologicznej, a w 1% po aborcji chirurgicznej. U 16% kobiet, które zdecydowały się na aborcję farmakologiczną w drugim trymestrze, konieczne było chirurgiczne usunięcie łożyska.

Wpływ na kolejne ciąże

W Szkocji powikłania podczas ciąż po aborcji farmakologicznej są porównywalnie częste z tymi podczas pierwszej ciąży, natomiast rzadsze od tych po aborcji chirurgicznej. Jednym z najczęstszych efektów ubocznych aborcji jest wzrost ryzyka przedwczesnego porodu; badania EUROPOP przeprowadzone w 10 krajach europejskich wykazały, że w przypadku skrajnego wcześniactwa — aborcja zwiększa to ryzyko o 50%. Doświadczenie dwóch lub więcej aborcji zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu o 63%. Przebyta aborcja zwiększa także ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej oraz łożyska przodującego. Badania przeprowadzone na Tajwanie (37 000 przypadków ciąż) wykazały, że łożysko przodujące występuje 1,3-3 razy częściej u kobiet, które przeszły aborcję. Zwiększa to również ryzyko poronienia w kolejnej ciąży oraz urodzenia martwego dziecka. Badania przeprowadzone przez brytyjskich naukowców, którzy analizowali rejestry medyczne za lata 1994-2005, wykazały, że późna aborcja, zwłaszcza dokonana ze względu na wady płodu, wyraźnie zwiększa wskaźnik martwych urodzeń. Ponadto powoduje wzrost ryzyka wtórnej niepłodności. Z badań holenderskich przeprowadzonych na 6149 parach wynika, że przebyta aborcja zwiększa o 60% ryzyko patologii dotyczącej jajowodów, co jest częstą przyczyną niepłodności.

Zakażenia

Aborcja farmakologiczna przy użyciu mifepristonu zwiększa ryzyko śmiertelnego zakażenia bakterią Clostridium sordellii. W USA odnotowano mniej niż 10 przypadków zgonów z tego powodu. Aby zapobiec tego typu powikłaniom, przed usunięciem ciąży zaczęto podawać prewencyjnie odpowiednie antybiotyki.

Hipoteza o raku piersi

Istnieje hipoteza, że u kobiet, które poddały się aborcji, częściej występuje rak piersi. Była ona często wykorzystywana jako argument przeciwko legalizacji zabiegu przez środowiska pro-life, szczególnie w Ameryce. Kontrowersja ta przyczyniła się do przeprowadzenia szeroko zakrojonych, prospektywnych badań klinicznych, których wyniki jednoznacznie wykazały brak takiej zależności. Wiele uznawanych instytucji medycznych, takich jak Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), amerykański National Cancer Institute, American Cancer Society, American College of Obstetricians and Gynecologists oraz brytyjski Royal College of Obstetricians and Gynaecologists, zgadza się z tym wnioskiem. Wcześniejsze niejednoznaczne doniesienia wynikały prawdopodobnie z błędu raportowania (ang. response bias) przy ocenie tego zjawiska.

Aspekty etyczne i odbiór społeczny

Temat dopuszczalności i wykonywania aborcji budzi wiele kontrowersji w społeczeństwie i jest przedmiotem różnorodnych ocen moralnych.

W religiach takich jak katolicyzm, prawosławie, konserwatywny protestantyzm, Świadkowie Jehowy, buddyzm i hinduizm aborcja jest uważana za niedopuszczalną. To samo stanowisko zajmują ruchy pro-life (sprzeciwiające się dopuszczalności przerywania ciąży), niektórzy świeccy etycy, środowiska konserwatywne oraz część centrum politycznego i ideologicznego (inne stanowisko dopuszcza aborcję tylko w ściśle określonych przypadkach, jak ciąża w wyniku gwałtu czy ciężkie wady genetyczne płodu).

Wyraźny zakaz dokonywania aborcji znajdował się w Przysiędze Hipokratesa: „nikomu, nawet na żądanie, nie dam śmiercionośnej trucizny, ani nikomu nie będę jej doradzał; podobnie też nie dam nigdy niewieście środka poronnego.”

Fragment ten został zastąpiony w Deklaracji Genewskiej zdaniem: „zachowam najwyższy szacunek dla życia ludzkiego.” W Przyrzeczeniu Lekarskim, które obecnie składają lekarze w Polsce, odpowiedni fragment brzmi: „przyrzekam: (…) służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu.”

Od lat 90. XX wieku problematyka warunków dopuszczalności aborcji w Polsce jest przedmiotem debaty publicznej. Stanowisko Kościoła katolickiego ma istotny wpływ na postrzeganie aborcji w społeczeństwie. Kwestia aborcji wywołuje silne emocje, co znajduje odzwierciedlenie w języku debat, które odnoszą się do „zabijania nienarodzonych” z jednej strony, a do „prawa kobiet do decydowania o swoim ciele” z drugiej. Temat aborcji często podnoszony jest w doraźnych celach politycznych.

W Stanach Zjednoczonych, gdzie ruchy antyaborcyjne są szczególnie silne (podobnie jak w Kanadzie i Australii), miały miejsce zamachy bombowe na kliniki aborcyjne oraz zabójstwa lekarzy wykonujących aborcje (np. morderstwo George’a Tillera), dokonywane przez radykalnych przeciwników aborcji (m.in. organizację Army of God). Wiele organizacji pro-life opowiedziało się przeciw przemocy. Z drugiej strony, w USA ruchy pro-choice są szczególnie silne i zrzeszone w wielu nieformalnych organizacjach i stowarzyszeniach, np. Catholics for Choice, które skupia katolików popierających prawo kobiet do decydowania o kontynuacji lub przerwaniu ciąży.

Aborcja bywa krytykowana również z perspektywy ateistycznej i humanistycznej przez osoby, które uważają, że prawo do życia nie wynika jedynie z przekonań religijnych. Takie opinie prezentowali m.in. Pier Paolo Pasolini, Oriana Fallaci czy Giuliano Ferrara.

Wielu współczesnych etyków nie widzi nic złego w przerywaniu ciąży. Najczęściej argumentują oni na dwa sposoby. Część z nich, jak Judith Jarvis Thomson, twierdzi, że nawet zaakceptowanie pełnego statusu moralnego płodów ludzkich nie implikuje obowiązku udostępniania przez kobietę swojego ciała, aby utrzymać płód przy życiu. Inni filozofowie wskazują, że moment, w którym płód uzyskuje status moralny, następuje później niż zapłodnienie. Na przykład Jeff McMahan, profesor moralnej filozofii na Uniwersytecie Oksfordzkim, stwierdza, że płód nabywa status moralny w momencie, gdy pojawia się świadomość, rozumiana jako zdolność do odczuwania, co według badań naukowych nie może wystąpić przed 20-30 tygodniem ciąży. Zgodnie z tym stanowiskiem, aborcja przed uzyskaniem zdolności do odczuwania nie krzywdzi płodu i jest moralnie dopuszczalna nawet z błahego powodu.

Wraz z rosnącą dostępnością badań prenatalnych, które pozwalają na określenie płci płodu, rozpowszechniła się aborcja selektywna (zwłaszcza ze względu na płeć), dotycząca głównie dziewczynek. Jest ona najpowszechniejsza w Indiach i Chinach oraz wśród imigrantów w krajach rozwiniętych, takich jak Wielka Brytania. Pomimo formalnego zakazu wykonywania aborcji selektywnych w większości krajów zachodnich (z wyjątkiem Szwecji), są one przeprowadzane z uzasadnieniem względami społeczno-ekonomicznymi. W 2012 roku po prowokacji dziennikarskiej organizacja Live Action oskarżyła sieć klinik Planned Parenthood o wspieranie selektywnej aborcji ze względu na płeć.

W artykule opublikowanym w 2011 roku Alberto Giubilini i Francesca Minerva argumentowali, że uśmiercanie noworodków w praktyce nie różni się od aborcji i powinno być dopuszczalną procedurą również w stosunku do noworodków pozbawionych wad rozwojowych.

W 2012 roku największe stowarzyszenie lekarzy w Kanadzie – Canadian Medical Association – uznało, że życie ludzkie zaczyna się od momentu urodzin, a nie poczęcia.

Aspekty prawne

Aborcja na świecie

Zgodnie z uchwaloną w 1989 roku przez ONZ Konwencją o Prawach Dziecka, dziecko to każda istota ludzka poniżej osiemnastego roku życia (artykuł 1), a każde dziecko ma niezbywalne prawo do życia (artykuł 6).

W 2004 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu orzekł, że „nienarodzone dziecko nie jest uznawane za ‘osobę’ bezpośrednio chronioną artykułem 2 Konwencji (prawo do życia), a nawet jeśli nienarodzone ma ‘prawo’ do ‘życia’, to jest ono implicite ograniczane przez prawa i interesy matki”.

Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet w artykule 39 zakazuje dokonywania aborcji lub sterylizacji kobiety bez jej uprzedniej świadomej zgody.

Amerykańska Konwencja Praw Człowieka z 1969 roku głosi, że każda osoba ma prawo do poszanowania jej życia. Prawo to będzie chronione ustawą i, w zasadzie, od momentu poczęcia (artykuł 4. 1).

W krajach, gdzie aborcja jest nielegalna lub mocno ograniczona, kobiety często podróżują za granicę w celu wykonania zabiegu, np. z Polski do Niemiec, Szwecji i Wielkiej Brytanii, z Ameryki Łacińskiej i Karaibów do Stanów Zjednoczonych, a także z Portugalii do Hiszpanii i Francji lub z Irlandii do Wielkiej Brytanii.

Dopuszczalność w Polsce

Polskie prawo dopuszcza przerwanie ciąży w następujących przypadkach:

ciąża zagraża zdrowiu lub życiu kobiety (do osiągnięcia przez płód zdolności do życia poza organizmem matki),
ciąża powstała w wyniku przestępstwa (do 12. tygodnia ciąży).

Limit czasowy

W medycynie przyjęto, że aborcję przeprowadza się przed 6 miesiącem ciąży (180 dni, czyli 25 tygodni i 5 dni), licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki. Limit czasowy ustalono na podstawie założenia, że przed upływem tego terminu płód nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować poza organizmem matki. W rzeczywistości jest to jednak data umowna, ponieważ zdolność do przeżycia poza macicą może być ograniczona nawet po siódmym miesiącu ciąży. Z drugiej strony medycyna zna przypadki, gdy dzieci urodzone przed 180 dniem życia przeżyły.

Polskie prawo zezwala na przerwanie ciąży do tego terminu, jeśli istnieje zagrożenie życia lub zdrowia matki, a także w przypadku zdiagnozowania poważnego i nieodwracalnego uszkodzenia płodu.

Aborcja zwierząt

W przypadku zwierząt aborcję wykonuje lekarz weterynarii, zazwyczaj jako ostateczność, ale lekarz może także wykonać zabieg na życzenie właściciela zwierzęcia. W przypadku zwierząt towarzyszących, takich jak psy, koty, gryzonie, stosuje się środki farmakologiczne, jak i metody chirurgiczne. Najczęściej jednak stosuje się profilaktykę ciąży w postaci kastracji. U zwierząt gospodarskich, takich jak bydło i konie, przeprowadza się specjalny zabieg zwany fetotomią.

Aborcja na świecie

Rocznie na całym świecie wykonuje się 56 milionów aborcji. W 2003 roku dokonano prawie 42 milionów zabiegów aborcji. W UE rocznie przeprowadza się około 1,2 miliona aborcji. W latach 1973-2003 na świecie dokonano około 1 miliarda aborcji.

ZSRR

ZSRR był pierwszym państwem na świecie, które wprowadziło regulację prawną zezwalającą na przerywanie ciąży. Aborcje zostały zalegalizowane edyktem podpisanym przez Komisarza Sprawiedliwości oraz Komisarza Ochrony Zdrowia z dnia 16 listopada 1920 roku „W sprawie sztucznego przerywania ciąży”. Aborcje wykonywane były bezpłatnie przez wykwalifikowanych lekarzy w warunkach szpitalnych. Możliwe były zarówno z powodów medycznych, jak i społecznych. Sztuczne przerywanie ciąży stało się powszechną metodą regulacji urodzin.

Taki stan utrzymał się w ZSRR do 1936 roku, kiedy to uchwalono ustawę antyaborcyjną. Była to ustawa rygorystyczna, która dopuszczała aborcję jedynie w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia matki. Przeprowadzona została również kampania promująca rodziny wielodzietne. Matkom gwarantowano także płatny trzyipółmiesięczny urlop oraz skrócenie dnia pracy dla kobiet karmiących piersią.

USA

Do 1973 roku prawo aborcyjne było regulowane przez parlamenty stanowe. W 1973 roku Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych, w sprawie Roe v. Wade, powołując się na zapis w konstytucji o ochronie prywatności obywateli, wprowadził federalne prawo aborcyjne. Prawo to pozwalało na dokonywanie aborcji na życzenie kobiety w pierwszym i drugim trymestrze, przy czym stany mogły nakładać ograniczenia w trzecim trymestrze. Wyznacznikiem możliwości dokonania aborcji miała być „zdolność płodu do życia poza organizmem matki” (fetal viability). Po tym orzeczeniu wielu konserwatywnych Amerykanów, w tym także Partia Republikańska, przeciwnych temu wyrokowi, przez lata starało się go obalić. Politycy Partii Demokratycznej bronili orzeczenia Roe v. Wade i wspierali rozszerzanie dostępu do aborcji. 24 czerwca 2022 roku Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych uchylił wyrok w sprawie Roe v. Wade, przywracając kwestię legalności aborcji na poziom parlamentów stanowych.

Obecnie aborcja w USA jest nielegalna z wyjątkiem zagrożenia życia matki w pięciu stanach: Teksas, Dakota Południowa, Dakota Północna, Arkansas, Oklahoma. Wyjątek w przypadku zagrożenia zdrowia matki obowiązuje w Kentucky i Tennessee. Wyjątek również w przypadku gwałtu lub kazirodztwa w Idaho i Mississippi, a w przypadku wad płodu w Alabamie, Luizjanie, Indianie i Wirginii Zachodniej. W innych stanach aborcja pozostaje legalna na życzenie do różnego etapu ciąży, od 6 tygodni (Floryda, Karolina Południowa, Georgia, Iowa), aż po całkowity brak ograniczeń czasowych (Oregon, Kolorado, Nowy Meksyk, Michigan, Minnesota, Vermont, Nowy Jersey). W wielu stanach trwa batalia sądowa oraz referenda w kwestii aborcji.

Zgodnie z danymi CDC, w rekordowym pod tym względem roku 1990, w Stanach Zjednoczonych przeprowadzono 1 429 247 legalnych aborcji. W połowie lat 90. XX wieku liczba ta zaczęła spadać, obecnie kształtuje się na poziomie około 850 tysięcy.

Wielka Brytania

Aborcja jest legalna na mocy tzw. Abortion Act (1967) pod warunkiem, że dwóch lekarzy stwierdzi, że przerywanie ciąży jest moralnie uzasadnione z jednego z 7 powodów. Przeważająca większość aborcji (