Abolicjonizm
Abolicjonizm (pochodzące z łaciny abolitio „zniesienie, umorzenie” oraz -izm z greckiego ισμός ismos „wiedza”) to ruch społeczno-polityczny oraz ideowy, który rozwijał się w XVIII i XIX wieku w Europie (głównie w Wielkiej Brytanii i Francji) oraz obu Amerykach (w szczególności w Stanach Zjednoczonych). Jego celem było zniesienie niewolnictwa i związanych z nim praktyk handlowych.
Ewolucja
Ruch ten zainicjowali kwakrzy zamieszkujący angielskie kolonie w Ameryce Północnej. W krótkim czasie zyskał wsparcie znanych myślicieli europejskich, szczególnie filozofów oświecenia z Anglii i Francji. Pierwsze towarzystwa abolicyjne powstały w drugiej połowie XVIII wieku: w 1753 w Wielkiej Brytanii, w 1775 w USA oraz w 1788 we Francji. Wśród czołowych działaczy abolicjonizmu znaleźli się m.in. Granville Sharp i Thomas Clarkson (Wielka Brytania), Benjamin Franklin, Anthony Benezet i Benjamin Rush (USA), a także Henri Grégoire i Jacques Pierre Brissot (Francja).
W czasie rewolucji francuskiej (1789–1799) Konwent Narodowy, na mocy uchwały z 4 lutego 1794 roku, zakazał handlu niewolnikami i zniósł niewolnictwo w koloniach francuskich. Był to pierwszy akt prawny w tej kwestii, jednak został cofnięty 20 maja 1802 roku przez Napoleona Bonaparte. Decydujące znaczenie dla losów niewolników w koloniach francuskich miało jednak powstanie niewolników w kolonii Saint-Domingue, które rozpoczęło się w nocy z 22 na 23 sierpnia 1791 roku. Doprowadziło to w 1804 roku do proklamowania niepodległości Haiti, które stało się symbolem walki abolicjonistów.
Działania Wielkiej Brytanii miały kluczowy wpływ na kwestie związane z niewolnictwem; w 1807 roku uchwalono zakaz udziału obywateli brytyjskich w handlu niewolnikami, a w 1833 roku zniesiono niewolnictwo w części kolonii brytyjskich (ostatecznie w 1843 roku). W połowie lat 60. XIX wieku zakończono transatlantycki handel niewolnikami. Francja również w początku 1848 roku, na wniosek François Arago, zniesiła niewolnictwo w swoich koloniach.
W Stanach Zjednoczonych walka o zniesienie niewolnictwa była szczególnie trudna z uwagi na jego centralne znaczenie dla gospodarki plantacyjnej w stanach południowych. Obawiając się utraty swojego stylu życia w wyniku wyboru Abrahama Lincolna na prezydenta, stany te ogłosiły secesję, co doprowadziło do wybuchu wojny secesyjnej. W 1863 roku ogłoszono emancypację czarnoskórych mieszkańców południowych stanów, a w 1865 roku 13. poprawka do Konstytucji USA zniosła niewolnictwo na całym terytorium kraju.
W Ameryce Południowej, w miarę uzyskiwania niepodległości, państwa same znosiły niewolnictwo, kolejno: Chile (1823), Meksyk (1829), Boliwia (1831), Urugwaj (1842), Ekwador (1851), Peru oraz Wenezuela (1854); na Kubie zniesienie miało miejsce w 1880 roku za sprawą rządu hiszpańskiego. W Brazylii w 1880 roku powstało Brazylijskie Stowarzyszenie do Walki z Niewolnictwem, a w 1888 roku parlament ostatecznie zlikwidował niewolnictwo.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
David Nathaniel Gellman: Emancipating New York: The Politics of Slavery And Freedom, 1777–1827. Louisiana State Univ Press, 2006. ISBN 0-8071-3174-1. (ang.). Brak numerów stron w książce.