Abolhasan Banisadr (perski ابو الحسن بنیصدر; IPA [æbolhæˈsæn bæni:ˈsædr]; urodzony 22 marca 1933 w Hamadanie, zmarł 9 października 2021 w Paryżu) był irańskim politykiem oraz ekonomistą, który pełnił funkcję pierwszego prezydenta Iranu po rewolucji irańskiej. Jest autorem teorii ekonomicznej opartej na islamie, znanej jako tauhid (pers. społeczeństwo jedności), która głosi, że własność należy do Boga, a Iran powinien przeprowadzić nacjonalizację przedsiębiorstw, które mogą prowadzić do zniewolenia ludzi.
Życiorys
Młodość i wykształcenie
Urodził się 22 marca 1933 w Hamadanie jako syn ajatollaha Nasrollaha Banisadra. Ukończył studia z zakresu ekonomii na Uniwersytecie Teherańskim, a następnie kontynuował naukę w dziedzinach teologii, prawa koranicznego oraz socjologii.
Działalność polityczna
W młodości angażował się w działalność Froncie Narodowym oraz w islamskiej organizacji Ruch Wyzwolenia Iranu. Po aresztowaniu w 1962 roku za uczestnictwo w demonstracjach studenckich, wyemigrował do Francji. W 1972 roku nawiązał kontakt z ajatollahem Ruhollahem Chomejnim i szybko stał się jednym z jego doradców.
Banisadr sprzeciwiał się negocjacjom z szachem i odrzucił propozycję przyjęcia stanowiska w jednym z ostatnich rządów tworzonych przez upadający reżim. Wkrótce potem został ministrem spraw zagranicznych oraz finansów w rządzie Mahdiego Bazargana. W listopadzie 1979 roku zrezygnował z pozycji ministra spraw zagranicznych, protestując przeciwko oficjalnej polityce w sprawie uprowadzenia pracowników ambasady amerykańskiej.
W swoich poglądach socjoekonomicznych zawarł myśli w książce Ekonomika jedności, wydanej w latach 70. Po rewolucji islamskiej publikował własne pismo Enghelab-e Eslami.
Prezydentura
25 stycznia 1980 roku został wybrany na pierwszego prezydenta Islamskiej Republiki Iranu z wynikiem 78,9% głosów. Urząd prezydenta objął 4 lutego 1980 roku, za zgodą ajatollaha Chomejniego. Mimo to, jego próby realizacji uprawnień przyznanych przez konstytucję okazały się bezskuteczne. Nie udało mu się zlikwidować komitetów rewolucyjnych ani przejąć kontroli nad mediami.
Po wyborach do irańskiego parlamentu – Madżlisu – w marcu i maju 1980 roku, w których Partia Republiki Islamskiej zdobyła 130 z 240 miejsc, Banisadr wszedł w konflikt z jej większością. Wbrew swoim uprawnieniom, po dwóch miesiącach był zmuszony powołać na premiera kandydata parlamentu, Mohammada Alego Radżai. Konflikty dotyczące nominacji ministerialnych doprowadziły do tego, że niektóre stanowiska pozostały puste do maja 1981 roku, kiedy to Madżlis ograniczył kompetencje prezydenta na rzecz premiera, umożliwiając mu mianowanie ministrów bez kontrasygnaty głowy państwa.
21 czerwca 1981 roku, za zgodą Chomejniego, został usunięty z urzędu przez Madżlis. Obawiając się o swoje życie, 28 czerwca uciekł do Francji wojskowym samolotem. Osiedlił się w Wersalu pod Paryżem, w willi strzeżonej przez francuską policję.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Abolhasan Bani Sadr, Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa, The Gale Group, Inc, 2004. Answers.com
- H. E. Chehabi, Iranian Politics and Religious Modernism: The Liberation Movement of Iran under the Shah, Ithaca, NY: Cornell University Press, 1990.
- Nikki R. Keddie, Współczesny Iran. Źródła i konsekwencje rewolucji, Kraków 2007.
- Małgorzata Stolarczyk, Iran. Państwo i religia, Warszawa 2001.