Ablegaci

Ablegaci w I Rzeczypospolitej

Ablegaci (łac. ablēgō) to wysłannicy miast królewskich, którzy uczestniczyli w sejmie w I Rzeczypospolitej.

W I Rzeczypospolitej, przyznanie miastom prawa do powoływania ablegatów umożliwiało mieszczanom wywieranie wpływu na centralną władzę, co jest uznawane za pierwszy przejaw lobbingu politycznego w Polsce i Litwie.

Reprezentacja miast w Sejmie przed Konstytucją 3 Maja

Prawo do wysyłania swoich przedstawicieli z prawem głosu jedynie w sprawach dotyczących konkretnych miast nadano pięciu miastom:

Kraków, od 1505 r.
Wilno, od 1569 r.
Lwów, od 1658 r.
Kamieniec Podolski, od 1670 r.
Lublin, od 1703 r.

Kraków i Wilno uzyskały ten status ze względu na swoją rolę stolic, natomiast pozostałe miasta dzięki zasługom dla Rzeczypospolitej.

Konstytucja 3 Maja

Sytuację prawną mieszczan oraz miast królewskich w I Rzeczypospolitej uregulowała ustawa Miasta nasze królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej, uchwalona przez Sejm Czteroletni w 1791 r., która została włączona w całości do Konstytucji 3 Maja jako artykuł III.

Przedstawiciele mieszczaństwa rozpoczęli dążenia do rozszerzenia praw publicznych na ten stan na początku obrad Sejmu Czteroletniego w 1788 r. Aby wywrzeć nacisk na Sejm, zorganizowano manifestację 2 grudnia 1789 r. w Warszawie, znaną jako Czarna Procesja. Uczestniczyło w niej 141 przedstawicieli miast królewskich pod przewodnictwem prezydenta Warszawy, Jana Dekerta. Manifestacja miała formę przejazdu karetami do Zamku Królewskiego, gdzie odbywały się obrady Sejmu. Kulminacyjnym momentem było przekazanie królowi Stanisławowi Augustowi memoriału z postulatami przyznania praw publicznych mieszczaństwu. W obawie przed rewolucją rozpoczęto prace nad reformą ustroju, uwzględniając przedstawione żądania.

Po wielu nieudanych próbach uchwalenia regulacji w tej kwestii, przyjęto projekt zaprezentowany przez Jana Suchorzewskiego, uchwalając 18 kwietnia 1791 r. ustawę Prawo o miastach, znaną również jako Miasta nasze królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej. Postulaty mieszczan dotyczące pełni praw publicznych nie zostały w pełni zrealizowane, gdyż w zakresie reprezentacji w sejmie przyznano jedynie ograniczone prawo udziału przedstawicieli mieszczaństwa w pracach izby poselskiej. Prawo głosu mieli tylko w sprawach bezpośrednio dotyczących ich miast, takich jak handel, gospodarka oraz asesorie (sądownictwo dotyczące miast).