Abisyniak (Zavattariornis stresemanni) to średniej wielkości ptak należący do rodziny krukowatych (Corvidae). Gatunek ten jest endemiczny dla południowej Etiopii, gdzie zasiedla ograniczony obszar wzdłuż jednego z pasm Wyżyny Abisyńskiej. Abisyniak jest zagrożony wyginięciem z powodu zmieniającego się klimatu oraz niewielkiego zasięgu występowania.
== Taksonomia ==
Gatunek został po raz pierwszy opisany przez Edgardo Moltoniego w 1938 roku. Do chwili obecnej uznawany jest za gatunek monotypowy. W przeszłości budził wątpliwości dotyczące swojej przynależności systematycznej, a od czasu jego opisu klasyfikowano go w różnych rodzinach wróblowych. Obecnie jest przypisany do rodziny krukowatych, w monotypowym rodzaju Zavattariornis. Analizy DNA potwierdziły, że abisyniak należy do Corvidae, a wśród jego najbliższych krewnych wymienia się naziemne sójki z rodzaju Podoces oraz kruczka (z rodzaju Ptilostomus). Dalsze pokrewieństwo łączy go ze srokami. Niektóre cechy, takie jak naga, ruchoma skóra twarzy, budowa podniebienia czy rodzaj pasożytujących na nich wszy, skłoniły część badaczy do umieszczenia abisyniaka w rodzinie szpakowatych (Sturnidae) lub stworzenia dla niego odrębnej rodziny Zavattariornithidae.
Holotyp pochodzi z Etiopii i obecnie znajduje się w Muzeum Historii Naturalnej w Mediolanie, gdzie po II wojnie światowej pracował Edgardo Moltoni. Obydwa człony nazwy gatunku upamiętniają znanych ornitologów: rodzaj Zavattariornis został nazwany na cześć Edoarda Zavattariego, włoskiego zoologa i odkrywcy, który był dyrektorem Instytutu Zoologicznego Uniwersytetu Rzymskiego w latach 1935–1958, a epitet gatunkowy stresemanni upamiętnia niemieckiego ornitologa Erwina Stresemanna.
== Morfologia ==
Długość ciała abisyniaka wynosi około 28 cm, a masa ciała wynosi około 130 g. Upierzenie ma dominującą barwę jasnoszarą – bardziej popielatą na grzbiecie i piersi, przechodzącą w jaśniejszą, lekko kremową na głowie i brzuchu. Skrzydła oraz ogon są czarne z subtelnym, niebieskim połyskiem. Ogon jest stosunkowo długi i zakończony kwadratowo. Nogi oraz dziób są czarne. Dziób, w porównaniu do innych krukowatych, jest wąski, zakrzywiony i ostro zakończony, osiągający długość 33–39 mm. Charakterystyczną cechą gatunku jest naga skóra wokół oka o intensywnej, jasnoniebieskiej barwie, którą ptak ma możliwość napompować, zwężając oko w wąską szparkę. Cienkie pióra na brodzie mogą być stroszone, tworząc krzaczastą kępkę. Abisyniak nie wykazuje dymorfizmu płciowego. Młodociane osobniki mają ciemniejsze upierzenie, a skóra wokół oka, dziób oraz nogi są matowo szare.
== Zasięg występowania ==
Obszar występowania abisyniaka ogranicza się do niewielkiego terenu w południowej części Wyżyny Abisyńskiej, w okolicach miast Yabelo i Mega w Strefie Borena w regionie Oromia. Znaczna część populacji znajduje się w obszarze chronionym Yabelo Wildlife Sanctuary. Ptaki te występują na wysokości od 1300 do 1800 m n.p.m. Niewielki zasięg występowania jest związany z wymaganiami klimatycznymi gatunku, a obszar ten wynosi zaledwie 2400 km², przy czym odpowiednie dla abisyniaka klimatyczne i roślinne obszary nie przekraczają 4500 km².
== Ekologia i zachowanie ==
Abisyniak zamieszkuje otwarte sawanny porośnięte drzewami i zaroślami, głównie akacjami i balsamowcami. Preferuje miejsca, gdzie zarośla te są blisko pól uprawnych. Nie toleruje zbyt wysokich temperatur, więc unika obszarów o wyższej średniej rocznej temperaturze. Preferuje również suche, trawiaste podłoże, co ogranicza jego zasięg występowania na północy do wilgotniejszych, zalesionych stoków Wyżyny Abisyńskiej. Abisyniak nie unika ludzi i jest powszechny w pobliżu siedzib ludzkich. Żywi się głównie stawonogami oraz ich larwami, które wydobywa z gleby i odchodów, ale również łapie owady latające i zbiera pasożyty z bydła. Poza sezonem lęgowym ptaki te żerują w stadach. Wykazują wiele zachowań społecznych, takich jak zabawa, wzajemne czyszczenie piór, karmienie się i wspólne gniazdowanie. Podczas żerowania niektóre osobniki pełnią rolę strażników, ostrzegając resztę stada przed niebezpieczeństwem.
=== Głos ===
Jak większość krukowatych, abisyniak jest ptakiem bardzo głośnym, zwłaszcza podczas żerowania. Jego podstawowe zawołanie opisuje się jako pojedyncze, metaliczne „kedż”. Podczas lotu często wydaje nosowe, szybkie „kerr kerr kerr”. Choć są to najczęstsze dźwięki, znane są również inne wokalizacje. Dorosłe ptaki podczas wzajemnego czyszczenia piór wydają metaliczne „kau, kau, kau”. Żerujące osobniki wołają „hał, hał, hał”, a także wydają pojedyncze ciche „kuak” oraz miękkie, powtarzane „gał”. Podczas budowy gniazda można usłyszeć niski dźwięk „keh”, a dorosłe osobniki wydają głębokie „łał”, pocierając o siebie dzioby.
=== Lęgi ===
Sezon lęgowy przypada na okres od marca do czerwca, co jest związane z porą deszczową, chociaż obserwowano lęgi także w październiku i listopadzie, podczas niższych opadów. Często występują lęgi kooperacyjne, w których parze dorosłych ptaków pomaga od 1 do 4 młodocianych osobników z wcześniejszych lęgów. Dany osobnik może wspierać kilka par jednocześnie. Gniazda są budowane samodzielnie lub w luźnych koloniach, gdzie w jednej okolicy może znajdować się od 3 do 5 gniazd. Obydwoje rodzice zajmują się budową gniazda oraz karmieniem młodych. Pary są monogamiczne i często tworzą trwałe związki. Gniazdo jest zazwyczaj budowane na szczycie krzewu lub drzewa akacji, na wysokości od 2,5 do 15 m, chociaż zdarza się, że wykorzystują również sztuczne konstrukcje, takie jak słupy telegraficzne czy elektryczne. Gniazdo to solidna struktura z gałązek akacji, wyściełana łajnem, co zapewnia stabilne, termiczne środowisko. Ma kształt nieregularnej kuli z wlotem od góry. Całość ma średnicę około 60 cm, a komora lęgowa, wyściełana trawą, ma około 30 cm. Samica składa do 6 jaj w kremowym kolorze z jasnoliliowymi plamkami, które skupiają się w pierścień przy szerszym końcu. Grupa rodzinna pozostaje w pobliżu gniazda nawet po opierzeniu młodych.
== Status i zagrożenia ==
Wg IUCN, abisyniak jest klasyfikowany jako gatunek zagrożony (EN, Endangered) od 2005 roku. W latach 1994-2004 posiadał status gatunku narażonego (VU, Vulnerable). Zmiana statusu miała miejsce po badaniach populacji, które wykazały, że w latach 1989–2003 liczebność abisyniaka w Yabelo Wildlife Sanctuary zmalała o 80%. Na podstawie obserwacji gniazd oraz obszaru występowania szacowano w 2012 roku liczebność dorosłych osobników na poziomie od 10 do 20 tysięcy, choć mogą to być zawyżone szacunki. Ograniczony obszar występowania, związany z chłodniejszymi i suchymi terenami wyżyny, stanowi ogromne wyzwanie dla ochrony tego gatunku. Zmiany klimatyczne, pożary oraz działalność ludzka zagrażają stabilności preferowanych przez abisyniaka siedlisk. Szczególnie niebezpieczne są zmiany w kulturze rolnej – tradycyjny, luźny wypas zwierząt został zastąpiony przez skondensowaną i osiadłą hodowlę oraz przemysłowe uprawy, takie jak kukurydza. To ogranicza możliwości żerowania abisyniaków, które potrzebują luźnej, bogatej w larwy chrząszczy gleby.
== Przypisy ==
== Linki zewnętrzne ==
Zdjęcia, nagrania głosów oraz krótkie filmy są dostępne na stronie [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology.