Abhidhamma Pitaka
Abhidhamma Pitaka (chiń. lunzang (論藏); kor. lonjang 논장; jap. ronzō; wiet. luận tang, Tạng Luận; tyb. mngon.pa’i.sde.snod; pol. skarbnica traktatów; chiń. huizang; kor. hyejang; jap. ezō; wiet. huê tang; pol. skarbnica mądrości) to trzeci z trzech koszy Tipitaki.
Tekst ten zawiera wysoce abstrakcyjne i filozoficzne interpretacje doktryny buddyjskiej, które różnią się od prostych rozpraw zawartych w Sutta Pitaka. Nauki te prowadzą do transformacji naszej niewiedzy i zamieszania, w jakich żyjemy. Zawierają teksty komentujące oraz wyjaśniające teksty Agamy i Nikayi, definicje terminów, a także systematycznie uporządkowane nauki (w porządku liczbowym) oraz filozoficzne wyjaśnienia. Kluczową rolą tych tekstów jest interpretacja dharm w kontekście ściśle pluralistycznego realizmu oraz rozwijanie precyzyjnej filozofii relacji i związków.
Abhidhamma Pitaka została spisana podczas tzw. Trzeciego Soboru w Pataliputrze około 250 r. p.n.e. Dotychczas przetrwały dwa zbiory: therawadinów i sarwastiwadinów. Oba zbiory składają się z siedmiu ksiąg lub traktatów, które, mimo że poruszają podobne tematy w zbliżony sposób, stanowią niezależne zestawy prac.
- Dhammasangani – klasyfikacja dharm (elementów)
- Vibhanga – księga podziałów
- Kathavatthu – wyjaśnienie kontrowersji
- Puggalapannatti – opisy ludzi
- Dhatukatha – dyskusje o zależnościach elementów
- Yamaka – logiczna analiza
- Patthana – księga powstawania
Sautrantikowie nie uznają w ogóle Abhidhamma Pitaki za naukę Buddy, twierdząc, że nauki Buddy obejmują jedynie Vinaję i Sutta Pitakę. Czcigodny Nyanatiloka skomentował to w sposób następujący: wbrew tym twierdzeniom [Nyanatiloka odnosi się do argumentu o późniejszym pochodzeniu Abhidhamma Pitaki] nie można jej w żaden sposób uznać za zniekształcenie czy przeinaczenie nauki Buddy, ale raczej za próbę usystematyzowania wszystkich nauk zapisanych w sutrach oraz ich wyjaśnienia z filozoficznego, a bardziej precyzyjnie, psychologicznego i fizjologicznego punktu widzenia.
Wczesne sutry mahajany, szczególnie sutry Pradżniaparamity, często krytykowały Abhidhamma Pitakę, dlatego też głównym mówcą po Buddzie nie jest Sāriputta, opiekun abhidhammy, lecz Sūbhuti.
Zobacz także
- Tipitaka
- Abhidharma