Aberratio ictus vel iactus
Aberratio ictus (zboczenie działania) to termin pochodzący z łaciny, który odnosi się do nieuregulowanego w polskim prawie karnym zdarzenia, polegającego na naruszeniu przez sprawcę dobra prawnego, które zamierzał zaatakować, ale w wyniku tego działania wyrządził szkodę innej osobie. Dzieje się to z powodów, które są niezależne od woli sprawcy oraz jego przewidywań.
Przykład: Sprawca A, mając zamiar zabić osobę B, oddaje strzał w jej kierunku, jednak przypadkowo zabija osobę C, która znalazła się w zasięgu strzału.
W przypadku aberratio ictus pojawia się kontrowersja dotycząca odpowiedzialności sprawcy (A) za:
- umyślne przestępstwo na szkodę osoby, która ostatecznie stała się ofiarą (tj. zabójstwo C z użyciem broni palnej), czy też
- usiłowanie przestępstwa na szkodę osoby, która miała być ofiarą (usiłowanie zabójstwa B z użyciem broni palnej), w zbiegu z dokonaniem nieumyślnego przestępstwa na szkodę rzeczywistej ofiary (nieumyślne spowodowanie śmierci C)?
Rozwiązanie tego dylematu wpływa na prawną kwalifikację czynu sprawcy, co może oddziaływać na wymiar kary.
Sporną kwestią jest również to, czy śmierć C należy traktować jako wynik nieumyślnego przestępstwa. Zgodnie z art. 148 kodeksu karnego, chronionym dobrem jest życie ludzkie, a nie konkretne życie osoby B. Dlatego zboczenie działania w opisanej sytuacji nie powinno skutkować kwalifikacją spowodowania śmierci C przez A jako nieumyślnego. Należy przyjąć, że A dokonał umyślnej zbrodni zabójstwa z bezpośrednim zamiarem.
Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 maja 2002 r., stwierdzając:
„Oskarżony chciał (dolus directus) zabić człowieka i rzeczywiście zabił człowieka. Sprawca nie pomylił się co do podmiotu czynności wykonawczej, lecz co do kierunku, w którym rozwinie się akcja. Ponieważ chciał zastrzelić człowieka i zastrzelił człowieka – taki błąd należy uznać za nieistotny. W konsekwencji oskarżonemu należy przypisać sprawstwo zabójstwa jednej osoby, w formie stadialnej dokonania, uwzględniając ustalenia sądów dotyczące jego intencji wobec osoby (B) – z zamiarem bezpośrednim. Zauważenie, że w przebiegu wydarzeń wystąpiło zboczenie działania, zobowiązuje sąd do odpowiedniego skonstruowania opisu czynu, jaki powinien być przypisany oskarżonemu. (…)”
Przypisy:
Bibliografia:
J. Makarewicz, Zboczenie działania, Głos Sądownictwa, 3/1934;
S. Glaser, Error in objecto a aberratio ictus, Głos Sądownictwa, 3/1934;
M. Wierzbowski, P. Wypych, Glosa do wyroku SN z dnia 13 maja 2002 r. (V KKN 141/01), Palestra 3-4/2003, str. 237;
S. Łagodziński, Aberratio ictus a kumulatywna kwalifikacja czynu, Prokuratura i Prawo 5/1999;
W. Górowski, Charakter prawny aberratio ictus, Państwo i Prawo, 11/2006, str. 80.