Abenomika

Abenomika (z ang. Abenomics – połączenie nazwiska premiera Shinzō Abe i słowa economics) to program polityki gospodarczej mający na celu ożywienie gospodarki Japonii. Został wprowadzony przez Shinzō Abe od 2013 roku i opiera się na trzech filarach, zwanych „trzema strzałami”: luzowaniu polityki pieniężnej, stymulacji fiskalnej oraz reformach strukturalnych.

Nazwa

Nazwa „Abenomika” wywodzi się z angielskiego terminu Abenomics, który jest zbitką słów Abe i economics. Stanowi odniesienie do reaganomiki (ang. reaganomics), łączącej nazwisko Reagana z ekonomią.

Kontekst

Od lat 50. do 70. XX wieku japońska gospodarka odznaczała się stabilnym i znacznym wzrostem. Dochód na mieszkańca Japonii był jednym z najwyższych na świecie, a kraj ten stał się drugą największą potęgą gospodarczą, zaraz po Stanach Zjednoczonych. Jednakże pod koniec lat 80. XX wieku nastąpiło przegrzanie gospodarki, co w latach 90. doprowadziło do stagnacji i deflacji. Bank Japonii, starając się poprawić sytuację, ustalił stopy procentowe na poziomie zero, co nie przyniosło oczekiwanych rezultatów, a Japonia wpadła w ponad dwudziestoletnią stagnację, pogłębianą przez kryzysy globalne w lat 90. oraz w 2008 roku.

Japonia zmaga się także z problemami strukturalnymi, takimi jak kryzys demograficzny, który objawia się spadkiem liczby urodzeń i starzejącym się społeczeństwem, a także nepotyzmem, spadkiem innowacyjności i eksportu, który wcześniej napędzał gospodarkę.

Po zwycięstwie Partii Liberalno-Demokratycznej w wyborach w grudniu 2012 roku, Shinzō Abe został ponownie premierem. Obiecał on poprawę sytuacji w japońskiej gospodarce poprzez zwiększenie wydatków publicznych, stymulację inwestycji prywatnych oraz dynamiczne działania na rzecz eksportu.

Program Abe

Program bazuje na trzech filarach, zwanych „trzema strzałami”: luzowaniu polityki pieniężnej, stymulacji fiskalnej oraz reformach strukturalnych. Celem było przerwanie cyklu niskiego wzrostu gospodarczego i deflacji. Luźna polityka monetarna miała na celu zwalczanie deflacji, natomiast luzna polityka fiskalna miała pobudzić aktywność gospodarczą, a reformy miały odbudować zaufanie inwestorów i sprzyjać inwestycjom prywatnym, zapewniając długotrwały wzrost gospodarczy. Program łączył krótkoterminowe wsparcie gospodarki w stylu keynesowskim z długoterminowym podejściem ekonomii podażowej.

Polityka monetarna

22 stycznia 2013 roku rząd Japonii pod przewodnictwem Abe oraz Bank Japonii, kierowany przez Masaakiego Shirakawę, ogłosili wspólne oświadczenie, które wprowadziło po raz pierwszy w historii Japonii cel inflacyjny na poziomie 2%. Bank Japonii zobowiązał się do realizacji luźnej polityki pieniężnej w celu osiągnięcia tego celu i przezwyciężenia deflacji.

W marcu 2013 roku nowym szefem Banku Japonii został Haruhiko Kuroda, który od kwietnia rozpoczął luzowanie polityki pieniężnej (ang. Quantitative and Qualitative Monetary Easing, QQE), które zostało wzmocnione w 2014 i 2015 roku. Dzięki dwukrotnemu zwiększeniu bazy monetarnej Japonia miała osiągnąć cel inflacyjny 2% w ciągu dwóch lat.

Jednakże cel ten nie został osiągnięty, więc 29 stycznia 2016 roku bank wprowadził ujemną stopę procentową na poziomie -0,1% na część nadwyżki na kontach instytucji finansowych w Banku Japonii (ang. QQE with a Negative Interest Rate). We wrześniu 2016 roku, po analizie dotychczasowej polityki, bank wprowadził luzowanie połączone z kontrolą krzywej rentowności (ang. QQE with yield curve control). W lipcu 2018 roku Bank Japonii nieznacznie skorygował niektóre parametry luzowania.

Od 2013 roku ekspansja monetarna doprowadziła do bezprecedensowego zwiększenia bilansu Banku Japonii, jednak nie osiągnięto przewidzianego celu inflacyjnego na poziomie 2%. W 2017 roku wskaźnik inflacji wyniósł 0,5%, a według prognoz Komisji Europejskiej z jesieni 2018 roku miał stopniowo wzrosnąć do 1,3% w roku 2020.

Polityka fiskalna

Równocześnie rząd Japonii prowadził ekspansywną politykę fiskalną w celu pobudzenia popytu wewnętrznego poprzez inwestycje publiczne. Finansowanie tych inwestycji miało się odbywać poprzez zwiększenie długu publicznego.

18 stycznia 2013 roku rząd przyjął program stymulacyjny, który zakładał zwiększenie wydatków publicznych o 13 bilionów jenów (około 520 miliardów złotych). Wówczas oszacowano, że łączna kwota przedsięwzięć stymulacyjnych wyniesie 20 bilionów jenów (800 miliardów złotych), co byłoby największą stymulacją fiskalną w historii, poza działaniami po kryzysie Lehman Brothers w 2008 roku. Inwestycje koncentrowały się na infrastrukturze, budowie mostów, dróg i tuneli w obszarach dotkniętych trzęsieniem ziemi oraz tsunami w 2011 roku, a wsparcie otrzymał także program emerytalny. Stymulacja fiskalna miała przynieść 2% realnego wzrostu gospodarczego oraz stworzyć 600 tysięcy nowych miejsc pracy.

Dalsze działania w zakresie stymulacji fiskalnej miały miejsce w grudniu 2013 roku, grudniu 2014 roku i kwietniu 2016 roku. Rząd początkowo zakładał zwiększenie wpływów do budżetu poprzez stopniowe podwyższanie stopy podatku od konsumpcji, ale po pierwszej podwyżce w kwietniu 2014 roku, która doprowadziła do spowolnienia wzrostu gospodarczego, kolejne podwyżki zostały wstrzymane. W wyniku tych działań dług publiczny Japonii wzrósł do niemal 236% PKB w 2017 roku.

Reformy strukturalne

Aby zapewnić wzrost gospodarczy, rząd miał przeprowadzić szereg reform, które miały stymulować inwestycje prywatne, tworzenie nowych miejsc pracy oraz wzrost wynagrodzeń. Działania te obejmowały restrukturyzację przemysłu, liberalizację rynku pracy, aktywizację zawodową kobiet (ang. womenomics), wspieranie innowacji oraz tworzenie nowych rynków, takich jak usługi medyczne, energia, produkty rolno-spożywcze i rybołówstwo, a także modernizację rolnictwa. We wrześniu 2015 roku premier Abe utworzył nowe stanowisko w rządzie, mające na celu przeciwdziałanie negatywnym trendom demograficznym.

Dodatkowo, rząd stawiał na ożywienie międzynarodowej współpracy gospodarczej poprzez uczestnictwo w Partnerstwie Transpacyficznym i rozwój eksportu.

Efekty

W początkowym okresie polityki Abe, w 2013 roku, zaobserwowano przyspieszenie wzrostu gospodarczego oraz spadek stopy bezrobocia. Niemniej jednak w 2014 roku, po podwyższeniu podatku od konsumpcji, doszło do recesji, a poparcie dla premiera i jego polityki znacząco spadło. Abe rozwiązał parlament i ogłosił wcześniejsze wybory, które miały miejsce 14 grudnia 2014 roku. Wybory, przy rekordowo niskiej frekwencji, wygrała ponownie Partia Liberalno-Demokratyczna, a Abe ponownie objął stanowisko premiera.

Opinie dotyczące efektywności abenomiki są podzielone. Krótkoterminowa stymulacja przyniosła sukces w postaci powrotu na ścieżkę stabilnego wzrostu gospodarczego i spadku stopy bezrobocia poniżej 3%, zwłaszcza w 2017 roku. Jednak nie udało się osiągnąć celu 2% inflacji, a konsumpcja prywatna oraz realne płace nie wzrosły.

Wzrastały obawy, że – mimo wprowadzanych reform – abenomika nie sprosta długoterminowym wyzwaniom związanym ze starzeniem się społeczeństwa japońskiego. Wiele z planowanych reform strukturalnych wprowadzano zbyt wolno.

Ekonomiści wskazują również na ryzyka, takie jak hiperinflacja wynikająca z polityki luzowania monetarnego oraz nadmierne obciążenie długiem publicznym.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Kenji Aramaki: Japan’s Long Stagnation, Deflation, and Abenomics: Mechanisms and Lessons. Springer, 2018, s. 288–289. ISBN 978-981-13-2176-4. [dostęp 2019-04-06]. (ang.).

Japan. W: CIA: The World Factbook. 2019-04-03.

JAPAN: Growth slows as fiscal consolidation goes ahead. W: European Commission: Autumn 2018 Economic Forecast. 2018-11-08, s. 158–159.

Jerzy Grabowiecki: Abenomika – przełom czy kontynuacja w modelu społeczno-gospodarczym Japonii. W: Globalizacja i regionalizacja we współczesnym świecie. Wyzwania integracji i rozwoju. Edward Molendowski, Arkadiusz Mroczek (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2015, s. 45–62.

Japonia – Informacje o kraju. [w:] Informator ekonomiczny MSZ [on-line]. [dostęp 2019-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-06)]. (pol.).

James McBride, Beina Xu: Abenomics and the Japanese Economy. [w:] Council on Foreign Relations [on-line]. 2018-03-23. [dostęp 2019-04-06]. (ang.).

Silvia Merler: Abenomics, five years in. [w:] Bruegel Blogpost [on-line]. 2018-01-28. [dostęp 2019-04-06]. (ang.).

Shinzo Abe, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-04-06] (ang.).

Sayuri Shirai. The Bank of Japan’s super-easy monetary policy from 2013–2018. „ADBI Working Paper Series”. No. 896, November 2018. Asian Development Bank Institute. (ang.).

Radosław Ślusarczyk. Kryzys finansowy a udział bilansów banków centralnych w gospodarce. „Zeszyty Naukowe Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Zielonej Górze”. 7, s. 305–317, 2017. (pol.).

Wojciech Tomaszewski: Cztery problemy Japonii. [w:] Centrum Studiów Polska-Azja (CSPA) [on-line]. 2015-03-01. [dostęp 2019-04-06]. (pol.).

Makoto Yamanaka: List od Ambasadora Japonii w Polsce. [w:] JAAP – JICA Alumni Association in Poland [on-line]. 2013-01-22. [dostęp 2019-04-06]. (pol.).