Aben Ezra

Aben Ezra, znany również jako Abraham ben Meir ibn Ezra, hebr. אברהם אבן עזרא lub ראב”ע, to żydowski uczony oraz poeta, który urodził się około 1092 roku w Tudeli, a zmarł 23 stycznia 1167. Specjalizował się w matematyce, astrologii, filozofii oraz języku hebrajskim.

Życiorys

Abraham Aben Ezra przyszedł na świat prawdopodobnie w 1093 roku w Tudeli, usytuowanej w północnej części muzułmańskiej Hiszpanii, należącej do emiratu Saragossy (dzisiaj jest to część hiszpańskiej prowincji Nawarra). W młodym wieku ożenił się, według tradycji, z córką innego znanego żydowskiego uczonego, Judy Ha-Lewiego. Miał syna Icchaka, który wyruszył w podróż na Bliski Wschód i do Palestyny, jednak podczas jednej z wypraw pozostał w Bagdadzie i przeszedł na islam. Niestety, nigdy więcej nie spotkał się z ojcem, a kilka lat później zmarł na skutek choroby. To tragiczne wydarzenie głęboko wstrząsnęło Aben Ezrą, który opisał je w wierszu, w którym opłakiwał śmierć swojego syna oraz swój los jako ojca pozbawionego wsparcia w podeszłym wieku.

W obliczu antyżydowskich wystąpień związanych z najazdem Almohadów, Aben Ezra, podobnie jak wielu innych Żydów z Hiszpanii, opuścił swoje rodzinne miasto. Żył w biedzie i często podróżował, odwiedzając przynajmniej raz Północną Afrykę, prawdopodobnie również Egipt oraz Palestynę, a być może także dalsze wschodnie regiony. Ostatecznie wyjechał z Hiszpanii w 1140 roku, a większość swoich prac stworzył w trakcie swoich wędrówek. W tym okresie znane są imiona niektórych jego przyjaciół, uczniów, opiekunów, korespondentów oraz rywali, w tym również relacje z Judą Halevi, które mają duże znaczenie dla historii średniowiecznej filozofii żydowskiej.

Po opuszczeniu Hiszpanii, Abraham Aben Ezra przez trzydzieści lat nieprzerwanie podróżował, odwiedzając początkowo Egipt, Palestynę, a nawet Irak, a następnie znaczną część Europy, w tym Rzym, Londyn, Narbonę, Mantui, Weronę, Lukę, Rodez, Rouen oraz Béziers. Nigdzie nie osiedlił się na dłużej i przeważnie utrzymywał się z astrologii. Społeczności żydowskie w Europie Zachodniej miały ograniczony dostęp do wiedzy z świata muzułmańskiego i ich znajomość gramatyki hebrajskiej była niewielka, dzięki czemu Aben Ezra był entuzjastycznie przyjmowany.

Jego pierwszym przystankiem w Europie był Rzym, gdzie społeczność żydowska prosperowała pod rządami papieskimi. Następnie przemieszczał się po miastach północnych Włoch oraz południowej Francji, a w Lukce w 1146 roku lub w Béziers około 1147 roku rozpoczął pisanie większości swoich najważniejszych traktatów astrologicznych, które zakończył w trakcie dalszych podróży.

Kiedy miał 64 lata, przebywając w prowansalskim mieście Rodos (prawdopodobnie Rodez), zachorował poważnie. Na szczęście wyzdrowiał dzięki wsparciu swojego opiekuna, Mosze Bar Meira. Po powrocie do zdrowia natychmiast przystąpił do ponownej redakcji oraz znacznego poszerzenia swoich komentarzy do Pisma Świętego.

W wieku 70 lat udał się do Londynu, gdzie przebywał w latach 1158-1160. Również tam, dobrze przyjęty przez lokalną społeczność żydowską, pisał swoje dzieła, w tym hebrajski przekład autorstwa Muhammada al-Mataniego.

Aben Ezra zmarł w wieku 75 lat, w Rzymie, Hiszpanii lub Anglii.

Dzieło

W dziedzinie filozofii stworzył dzieło Jesod Mora. Napisał wiele prac z zakresu językoznawstwa, koncentrując się głównie na gramatyce hebrajskiej; do jego dzieł należą Mosenajim, Zachot, Jassot, Diqduq oraz Sefer-ha Szem. Był również egzegetą Pisma Świętego, przyjmując w egzegezie jedynie dosłowne rozumienie tekstu. Najbardziej znane komentarze Aben Ezry to opracowania dotyczące Księgi Izajasza, Pięcioksięgu oraz ksiąg historycznych. Te komentarze zyskały dużą popularność, a ich tłumaczenia na języki niemiecki i łaciński również się ukazały. Aben Ezra jest uważany za jednego z najważniejszych średniowiecznych poetów hebrajskich, a jego twórczość obejmuje różnorodne gatunki poetyckie. Oto niektóre z jego zbiorów poezji: Diwan, Szaar ha-Szir, Iggeret ha Szabbat.

Żydzi w krajach arabskich zazwyczaj pisali zarówno po hebrajsku, jak i po arabsku (w codziennym języku), podczas gdy Aben Ezra, zgodnie z tradycją Żydów w krajach chrześcijańskich, pisał wyłącznie po hebrajsku – jego poezja nie wykazuje większych wpływów stylistycznych z arabskiego.

Jego prace naukowe, zazwyczaj zwięzłe, cieszyły się dużą popularnością. Większość traktatów astrologicznych przetrwała do dziś w kilku wersjach, a liczba manuskryptów jest znaczna. Obejmuje one różnorodne tematy, takie jak astrologia i astronomia, matematyka, spekulacje religijne, językoznawstwo i gramatykę, a także komentarze biblijne. Nieliczne są natomiast współczesne edycje krytyczne jego pism.

Na jego cześć nazwano krater księżycowy Abenezra.