Abel Tasman

Abel Janszoon Tasman

Abel Janszoon Tasman (urodzony w 1603 roku w Lutjegast w Republice Niderlandów, zmarł 10 października 1659 roku w Batawii w Holenderskich Indiach Wschodnich) był holenderskim żeglarzem, odkrywcą oraz kupcem.

Był pierwszym Europejczykiem, który dotarł do Tasmanii oraz Nowej Zelandii w trakcie wyprawy z lat 1642–43, zorganizowanej przez Holenderską Kompanię Wschodnioindyjską (hol. Vereenigde Oostindische Compagnie – VOC).

Tasmanię nazwał Antoonij van Diemenslandt na cześć swojego sponsora, gubernatora Holenderskich Indii Wschodnich. Anglicy skrócili tę nazwę do Ziemi Van Diemena, a później, w 1855 roku, zmienili ją na Tasmanię.

W trakcie swojej drugiej wyprawy w 1644 roku sporządził mapy północnego wybrzeża Australii.

Życie w Holandii

Tasman urodził się w 1603 roku w Lutjegast, w prowincji Groningen w Holandii. Niewiele wiadomo o jego dzieciństwie oraz młodzieńczych latach. Pierwsze informacje na jego temat dotyczą jego małżeństwa z Jannetije Tjaers, którą pojął za żonę w 1632 roku jako wdowiec. Z pierwszego małżeństwa Tasman miał córkę.

Praca dla Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej

Niedługo po ślubie Tasman zaczął współpracować z Holenderską Kompanią Wschodnioindyjską, podpisując w 1633 roku kontrakt na trzy lata. Do 1634 roku pływał jako oficer na statku handlowym między Batawią a Molukami. W lipcu 1634 roku został mianowany szyprem statku Mocha.

W 1637 roku odwiedził Holandię w celu uregulowania swoich spraw, a w październiku 1638 roku wrócił na stałe do Batawii z żoną. Po zakończeniu pierwszego kontraktu z VOC podpisał drugi, na dziesięć lat.

Tasman brał udział w wielu wyprawach organizowanych przez kompanię. W 1639 roku został wysłany pod dowództwem Mathijsa Quasta w celu odkrycia legendarnych „Wysp Złota i Srebra”, które miały znajdować się na wschód od Japonii. Wyprawa okazała się nieudana. W latach 1640 i 1641 udał się do Japonii, a w 1642 roku na Sumatrę, gdzie podpisał traktat handlowy z sułtanem.

Pierwsza wyprawa (1642-43)

W sierpniu 1642 roku Tasman stanął na czele wyprawy mającej na celu odkrycie nieznanego lądu na południu – Terra Australis, który miał znajdować się na południowym Pacyfiku. Tasman był zobowiązany do sporządzania map i notowania swoich obserwacji. Celem ekspedycji było również znalezienie morskiego połączenia z Pacyfikiem, które umożliwiłoby żeglugę do Ameryki Południowej przez wody Australii. W wyprawie uczestniczyły dwa statki: Heemskerck (kapitan: Abel Tasman) oraz Zeehaan (kapitan: Gerrit Jansz z Leiden) oraz 110 członków załogi.

Aby obrać odpowiedni kurs, Tasman najpierw popłynął na Mauritius, gdzie skręcił na południowy wschód, korzystając z korzystnych wiatrów, i dotarł do południowego wybrzeża Australii.

Tasmania

24 listopada 1642 roku żeglarze dostrzegli zachodnie wybrzeże Tasmanii w pobliżu portu Macquarie. Nowy ląd Tasman nazwał Ziemią Van Diemena na cześć Antoniego van Diemena, generalnego gubernatora Holenderskich Indii Wschodnich. Odkrywcy dotarli do południowego krańca Tasmanii, skręcając na północny wschód, aż opuścili wody Przylądka Fredericka Hendricka na półwyspie Forestiera. Podjęto próbę wylądowania, jednak nie powiodła się z powodu zbyt wysokich fal. Niemniej jednak 3 grudnia 1642 roku cieśla okrętowy dotarł do brzegu i zatknął flagę holenderską.

Nowa Zelandia

Tasman zamierzał kontynuować wyprawę w kierunku północnym, lecz z powodu niekorzystnych wiatrów skierował się na wschód. 13 grudnia 1642 roku żeglarze dostrzegli nowy ląd – północno-zachodnie wybrzeże Wyspy Południowej Nowej Zelandii. Tasman nazwał Nową Zelandię Staten Landt, sądząc, że ląd ten jest połączony z wyspą Staten Island w Argentynie, znajdującą się na południowym krańcu Ameryki Południowej.

Jedna z łodzi Tasmana, która wpierw popłynęła na północ, a następnie na wschód, została zaatakowana przez Maorysów w ich tradycyjnych łodziach, zwanych wakah. Czterech żeglarzy zginęło, a straty wśród Maorysów nie są znane. Tasman nazwał te wody Zatoką Morderców (hol. Moordenaarsbaai), obecnie znaną jako Złota Zatoka (ang. Golden Bay).

Tasman skierował wyprawę dalej na północ, jednak wziął Cieśninę Cooka za zatokę, którą nazwał Zatoką Zeehaen (ang. Zeehaen Bight). Do dzisiaj zachowały się dwie oryginalne nazwy nadane przez Tasmana: przylądek Maria van Diemen (ang. Cape Maria van Diemen) oraz Wyspy Trzech Króli (ang. Three Kings Islands).

Droga powrotna

W drodze powrotnej do Batawii, żeglarze minęli archipelag Tonga 21 stycznia 1643 roku. Niedaleko wysp Fidżi statki Tasmana omal nie rozbiły się na podwodnych rafach. Tasman sporządził mapę wschodniego krańca wyspy Vanua Levu oraz Cikobii. Odkrywcy powrócili do Batawii 15 czerwca 1643 roku.

Druga wyprawa (1644)

Celem drugiej wyprawy Tasmana w 1644 roku było odnalezienie cieśniny między Nową Gwineą a Australią. Tasman dowodził trzema statkami (Limmen, Zeemeeuw i Braek), które skierował w stronę południowych wybrzeży Nowej Gwinei. Ominął jednak Cieśninę Torresa i kontynuował podróż wzdłuż wybrzeża Australii, dochodząc do wniosku, że cieśnina pomiędzy Nową Gwineą a Australią nie istnieje. W trakcie wyprawy na bieżąco sporządzał mapy północnego wybrzeża Australii oraz notatki dotyczące nowego lądu i jego mieszkańców.

Życie w Batawii

2 listopada 1644 roku Abel Tasman został mianowany członkiem rady sprawiedliwości w Batawii. W 1646 roku żeglował na Sumatrę, a w sierpniu 1647 roku udał się jako przedstawiciel kompanii do króla Syjamu. W maju 1648 roku, podczas negocjacji pokojowych związanych z końcem wojny trzydziestoletniej, Tasman przewodził ekspedycji na Filipiny do Manili, której celem był atak na hiszpańskie statki przewożące srebro z Ameryki. Tasman dowodził flotą ośmiu dobrze uzbrojonych statków. Zaatakowani Hiszpanie wyrzucili cenny ładunek za burtę, podpalając statek, aby nie wpadł w ręce Holendrów. Wyprawa zakończyła się niepowodzeniem, a Tasman powrócił do Batawii w styczniu 1649 roku.

Podczas wyprawy na Filipiny miał miejsce nieprzyjemny incydent – Tasman uznał dwóch żeglarzy za dezerterów z powodu niewykonania jego zakazu schodzenia na ląd Wysp Babuyan i rozkazał ich powiesić. Dzięki interwencji pierwszego oficera, żeglarze przeżyli. Po powrocie do Batawii, Tasman stanął przed sądem i został uznany winnym złamania prawa. Kara była surowa: został zawieszony w funkcji komandora, nałożono na niego grzywnę oraz obowiązek zapłaty odszkodowania rodzinom ofiar. 5 stycznia 1651 roku przywrócono mu rangę komandora. Tasman spędził resztę życia w Batawii. Około 1652 roku wystąpił z kompanii i stał się niezależnym kupcem. Zmarł w Batawii w październiku 1659 roku.

Znaczenie

Tasman odkrył, że Australia nie jest połączona z Antarktydą. W trakcie swoich wypraw sporządził mapy północnego wybrzeża Australii, Ziemi Van Diemena, Nowej Zelandii, Tonga oraz Fidżi. Kompania jednak uznała ekspedycje Tasmana za fiasko. Nie odkrył ani bogatych w surowce ziem, ani nie nawiązał interesujących kontaktów handlowych. Nie udało mu się również znaleźć drogi na Pacyfik. Przez ponad 100 lat, aż do czasów Jamesa Cooka, Tasmania i Nowa Zelandia nie były odwiedzane przez Europejczyków, a do brzegów Australii docierały jedynie pojedyncze zagubione statki.

Dziedzictwo Tasmana

Imieniem Tasmana nazwano wiele punktów geograficznych:

Tasmania: Półwysep Tasmana
Morze Tasmana
Lodowiec Tasmana, Jezioro Tasmana, Rzeka Tasmana, Góra Tasmana, Zatoka Tasmana w Nowej Zelandii

Ponadto istnieją: most Tasmana, autostrada Tasmana, prom Abel Tasman na Tasmanii oraz Park Narodowy im. Abla Tasmana w Nowej Zelandii. Jego nazwiskiem nazwano również planetoidę (6594) Tasman.

Przypisy

Bibliografia

N.A. Kovach: Abel Janszoon Tasman’s Journal. Los Angeles: 1965, s. 5-6. [dostęp 2009-01-20]. (ang.). Kopia książki opublikowanej w 1898 roku w Amsterdamie przez Frederik Muller and Co. (F. Adama Van Scheltema i Antona Mensinga)

Percival Serle: Dictionary of Australian Biography. Angus and Robertson, 1949. [dostęp 2009-01-20]. (ang.). Brak numerów stron w książce.

J. W. Forsyth: Abel Janszoon Tasman (nota biograficzna). W: Australian Dictionary of Biography. T. 2. Melbourne University Press, 1965, s. 503-504. [dostęp 2009-01-20]. (ang.).