ABDA

ABDA – Wielonarodowe Dowództwo Wojskowe

ABDA (American-British-Dutch-Australian) to wielonarodowe wspólne dowództwo wojskowe, które zostało utworzone na początku 1942 roku, niemal natychmiast po rozpoczęciu działań wojennych na Pacyfiku. Celem tego dowództwa było opóźnienie japońskiej ofensywy w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Niestety, z powodu braku doświadczenia w wspólnych operacjach, rozbieżnych celów poszczególnych narodów oraz różnych czynników taktyczno-operacyjnych, ABDA nie osiągnęła zamierzonych efektów. Po serii starć, w tym największej bitwie na Morzu Jawajskim, dowództwo to zostało rozwiązane w marcu 1942 roku, po upadku Jawy.

Geneza

W obliczu rosnącego zagrożenia japońską agresją, rządy zachodnich państw na przełomie 1940 i 1941 roku podjęły pierwsze kroki w celu skoordynowania obrony swoich posiadłości w Azji Południowo-Wschodniej. 7 października 1940 roku kapitan Arthur McCollum, szef azjatyckiej sekcji Office of Naval Intelligence, wysłał memorandum do prezydenta Roosevelta, proponując bliską współpracę polityczną, gospodarczą i militarną USA z Wielką Brytanią oraz Holandią. Uważał, że kluczową rolę w powstrzymywaniu Japonii odegrają Holenderskie Indie Wschodnie, dlatego sugerował wywarcie presji na Holendrów, by odrzucili japońskie żądania zwiększenia sprzedaży ropy oraz połączyli swoje siły morskie z US Navy.

Współpraca w obronie tzw. Bariery Malajskiej była omawiana podczas serii konferencji sztabowych w Singapurze od października 1940 roku do lutego 1941 roku. Początkowo uczestniczyły w nich jedynie delegacje brytyjska i australijska, a później dołączyli Holendrzy. Obecni byli także przedstawiciele USA jako obserwatorzy. Już podczas wstępnych rozmów okazało się, że interesy sojuszników są rozbieżne. Brytyjczycy skoncentrowani byli głównie na uzyskaniu wsparcia Holendrów dla obrony swoich posiadłości na Półwyspie Malajskim, podczas gdy nie byli skłonni do aktywnej obrony Holenderskich Indii Wschodnich.

W dniach 10–14 stycznia 1941 roku w Batawii odbyły się rozmowy między przedstawicielami US Navy a holenderskiej Koninklijke Marine. Nie podjęto wówczas twardych zobowiązań dotyczących wspólnej walki z Japończykami, jednak obie strony zadeklarowały wymianę informacji politycznych i wojskowych oraz wstępnie uzgodniły, że w przypadku japońskiej agresji umożliwią korzystanie ze swoich baz oraz stworzą jednolity system komunikacji.

Pod koniec lutego 1941 roku w Singapurze podpisano porozumienie, na mocy którego Holendrzy zgodzili się, że w razie japońskiej agresji skierują 24 samoloty z baz w Holenderskich Indiach Wschodnich do obrony Malajów. W zamian Australijczycy mieli wysłać trzy dywizjony lotnicze na wyspy Ambon i Timor, a także dostarczyć kontyngenty lądowe dla wzmocnienia obrony tamtejszych lotnisk. Ze względu na obawy przed prowokowaniem Japończyków, do wybuchu wojny władze holenderskie nie zgodziły się na lądowanie australijskich kontyngentów.

Współpraca polityczna i militarna w regionie była również tematem brytyjsko-amerykańskiej konferencji sztabowej ABC-1 w Waszyngtonie 27 marca 1941 roku oraz konferencji brytyjsko-holenderskiej i amerykańsko-brytyjsko-holenderskiej, które miały miejsce między 21 a 27 kwietnia 1942 roku. Podczas tych spotkań uzgodniono, że priorytetem sojuszników będzie obrona Singapuru oraz morskich linii komunikacyjnych. Jednak decyzje o utworzeniu wspólnego dowództwa wojskowego zapadły dopiero po japońskim ataku na Pearl Harbor.

Powstanie ABDA

25 grudnia 1941 roku, podczas Konferencji Arcadia w Waszyngtonie, szef sztabu US Army, generał George Marshall, zaproponował utworzenie „całkowicie połączonego dowództwa wszystkich sił morskich, powietrznych i lądowych aliantów na Pacyfiku”. Aby przekonać nieufnych Brytyjczyków, Marshall zaproponował, aby ogólne dowództwo ABDA powierzono brytyjskiemu generałowi porucznikowi Archibaldowi Wavellowi.

Formalne powstanie ABDA miało miejsce 15 stycznia 1942 roku. Głównym celem dowództwa było zabezpieczenie Azji Południowo-Wschodniej, w szczególności obrona „Bariery Malajskiej” (linii od Malajów przez Holenderskie Indie Wschodnie do Borneo). Wavell, który objął dowództwo już 3 stycznia 1942 roku, zorganizował swoją kwaterę (ABDACOM) w Lembang na Jawie. Dowództwo wojsk lądowych (ABDARM) powierzono holenderskiemu generałowi Hein ter Poortenowi, dowództwo komponentu lotniczego (ABDAIR) objął marszałek lotnictwa RAF Richard Peirse, a dowódcą sił morskich (ABDAFLOAT) mianowany został admirał Thomas Hart, dowodzący amerykańską Flotą Azjatycką, której największym okrętem był ciężki krążownik USS „Houston” (CA-30).

Pod dowództwem ABDA znalazły się siły alianckie w Birmie, na Malajach, w Holenderskich Indiach Wschodnich, zachodniej Nowej Gwinei oraz na północnym i północno-wschodnim wybrzeżu Australii. Siły te składały się z istotnej eskadry holenderskiej oraz amerykańskiej Floty Azjatyckiej. Z uwagi na niechęć Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych do dostarczenia dodatkowych wzmocnień, od generała Wavella nie oczekiwano nic więcej niż opóźnianie japońskich działań, podczas gdy zgodnie z zasadą Germany First, główny wysiłek aliantów skupiał się na działaniach przeciwko Niemcom w Europie.

W praktyce koordynacja wielonarodowych sił napotkała wiele trudności. Choć kontyngenty poszczególnych państw ogólnie podlegały ABDA, to nadal pozostawały pod narodowym dowództwem i kontrolą administracyjną. Komunikacja była poważnie zaburzona, a dowództwa ABDARM, ABDAIR i ABDAFLOAT, których kwatery oddalone były od siebie o setki kilometrów, w zasadzie nie koordynowały swoich działań. Wielonarodowe dowództwo brakowało doświadczenia we współpracy; mimo że cel był wspólny, różnice w podejściu do obrony rozciągającego się na 3700 km frontu były znaczące. Stany Zjednoczone koncentrowały się na obronie swoich posiadłości na Filipinach, Holendrzy na obronie Indii Wschodnich, Australijczycy na obronie Australii, a Brytyjczycy na zabezpieczeniu Birmy i Malajów. Dodatkowo flotylla czterech państw sojuszniczych składała się głównie z przestarzałych krążowników i niszczycieli z I wojny światowej. W tym czasie zniszczenie przestarzałego alianckiego lotnictwa powodowało, że siły morskie musiały często walczyć bez wsparcia powietrznego. Admirał Hart zorganizował swoje okręty w Zespół Uderzeniowy (Striking Force) z bazą w Surabai, a bezpośrednie dowództwo nad nim powierzył admirałowi Williamowi Glassfordowi.

Działania połączonych sił

Pierwsze starcie zbrojne ABDA miało miejsce 24 stycznia 1942 roku pod Balikpapanem, gdzie cztery stare amerykańskie niszczyciele pod dowództwem wiceadmirała Glassforda zatopiły cztery japońskie transportowce oraz okręt patrolowy w Cieśninie Makasarskiej. Operacja ta jednak nie opóźniła japońskiego lądowania w Balikpapanie. W połowie lutego, po utracie kilku własnych niszczycieli oraz uszkodzenia krążowników USS „Marblehead” (CL-12) i USS „Houston” w wyniku działań japońskiego lotnictwa, ABDA nie mogła zapobiec lądowaniu na Bali.

Aliancka flota poniosła również porażkę w bitwie w cieśninie Badung, gdzie japońskie niszczyciele skutecznie stawiły czoła trzem holenderskim krążownikom oraz kilkunastu mniejszym okrętom holenderskim i amerykańskim. Tego samego dnia japońskie samoloty z lotniskowców Kido Butai admirała Chūichi Nagumo zbombardowały Darwin w Australii, a japońskie Mitsubishi A6M „Zero” pojawiły się nad bazą w Surabai, gdzie w wielkiej bitwie powietrznej zestrzeliły 40 samolotów myśliwskich ABDA.

Upadek Singapuru 15 lutego 1942 roku pogłębił podziały w dowództwie ABDA. Po bitwie o Singapur generał Wavell stwierdził, że obrona Holenderskich Indii Wschodnich jest beznadziejna, co wywołało irytację dowódców holenderskich, którzy uważali, że ich posiadłości muszą być bronione za wszelką cenę. Holendrzy z kolei obwiniali admirała Harta za dotychczasowe porażki na morzu. Mimo że trudno przypisać mu winę za niepowodzenia ABDA, admirał Hart został – na własną prośbę – odwołany, a jego miejsce zajął holenderski admirał Conrad Helfrich. Dowództwo nad Striking Force otrzymał holenderski admirał Karel Doorman. Generał Wavell z większością sił powietrznych ABDA wycofał się do Indii, pozostawiając ABDA pod faktycznym dowództwem Holendrów.

Wycofanie większości alianckiego lotnictwa do Indii sprawiło, że siły morskie ABDA straciły wsparcie powietrzne, podczas gdy flota japońska zyskiwała coraz lepsze możliwości rozpoznania lotniczego. 27 lutego 1942 roku ABDA próbowała przechwycić duży japoński konwój w okolicach wyspy Bawean na Morzu Jawajskim, co doprowadziło do starcia sił morskich o porównywalnej sile, w największej bitwie morskiej od czasów bitwy jutlandzkiej w 1916 roku. W trakcie przegranej bitwy na Morzu Jawajskim ABDA straciła dwa krążowniki i cztery niszczyciele, a admirał Doorman zginął, podczas gdy większość pozostałych okrętów alianckich została zatopiona po bitwie, próbując wydostać się na Ocean Indyjski.

W działaniach lądowych występowały poważne problemy z koordynacją działań wielonarodowych sił ABDA. Zdarzały się sytuacje, gdy oddziały holenderskie poddawały się Japończykom, nie informując sojuszników (przykład Ambon) lub zmuszały ich do kapitulacji mimo chęci kontynuowania walki (przykład Jawa).

Inwazja Japonii na Holenderskie Indie Wschodnie przebiegała bez opóźnień. 1 marca 1942 roku wojska japońskie, przeprowadzając największy dotychczas desant morski w czasie II wojny światowej, wylądowały na Jawie, rozpoczynając bitwę o Jawę. Dzień później upadła Batavia, a w ciągu następnych siedmiu dni siły holenderskie poddały się, co doprowadziło do rozwiązania ABDA.

Podsumowanie

Choć na niepowodzenie idei wspólnych sił pod połączonym dowództwem miały wpływ ich wielonarodowy charakter oraz trudności komunikacyjne, główną przyczyną fiaska ABDA była przyjęta defensywna strategia, która nie miała szans powodzenia w obronie linii o długości 2000 mil morskich. W obliczu braku uzupełnień, strat oraz nieustannej japońskiej ofensywy, jedynie bardziej agresywna strategia mogła zakłócić działania Japończyków. Klęska ABDA była również wynikiem japońskiej supremacji w zakresie uzbrojenia torpedowego, wysokiego poziomu wyszkolenia sił japońskich w walce nocnej oraz słabości systemu dowodzenia siłami powietrznymi aliantów. Dodatkowo, wspólne dowództwo alianckie cierpiało na brak adekwatnego wsparcia ze strony najwyższych dowództw w Waszyngtonie, co skutkowało lekceważeniem zdolności sił japońskich do prowadzenia operacji na dużą skalę. W efekcie, siły ABDA miały niski priorytet w Waszyngtonie i Londynie, co sprawiło, że były nieprzygotowane do zatrzymania ani nawet opóźnienia japońskiej ofensywy.

Przypisy

Bibliografia

Gavan Daws: Prisoners of the Japanese. POWs of World War II in the Pacific. New York: William Morrow&Company, Inc., 1994. ISBN 0-688-14370-9. (ang.). Brak numerów stron w książce

James F. Dunnigan, Albert A. Nofi: Wojna na Pacyfiku Encyklopedia. Warszawa: MAGNUM, 2000, s. 3. ISBN 83-85852-48-4.

Roger Maynard: Ambon. The truth about one of the most brutal POW camps in World War II and the triumph of the Aussie spirit. Sydney: Hachette Australia, 2016. ISBN 978-0-7336-3662-2. (ang.). Brak numerów stron w książce

Michał Piegzik: Holenderskie Indie Wschodnie 1941–1942 [e-book/epub]. Warszawa: Bellona, 2014. ISBN 978-83-11-16267-9. Brak numerów stron w książce

Stanley Sandler: World War II in the Pacific An Encyclopedia. New York & London: Garland Publishing, 2001. ISBN 0-8153-1883-9. Brak numerów stron w książce

Ian W. Toll: Pacific Crucible. T. War at Sea in the Pacific, 1941-1942. Nowy Jork: Norton & Company, November 14, 2011, seria: Pacific War Trilogy. ISBN 978-0393068139. Brak numerów stron w książce