Abd-ar-Razzagh Samarkandi

Abd-ar-Razzagh Samarkandi, pers. عبدالرزاق سمرقندی, (pełne imię: Abd-ar-Razzagh Kamal-ad-Din-e Dżalal-ad-Din Eshagh Samarkandi), przyszedł na świat 7 listopada 1413 roku w Heracie, a zmarł tamże w lipcu lub sierpniu 1482 roku. Był to perski uczony oraz dyplomata na dworze Timurydów, znany głównie dzięki swojej pracy historycznej pt. Matla-e Sa’dajn wa Madżma-e Bahrajn (Wschód dwóch pomyślnych konstelacji i skrzyżowanie mórz), która stanowi najważniejsze źródło dotyczące dziejów Timurydów w latach 1427–1470.

Rodzina i wykształcenie

Ojciec Abd-ar-Razzagha, Dżalal-ad-Din Eshagh, piastował funkcję sędziego oraz imama na dworze Szahrucha (1405–1447). Rodzina Abd-ar-Razzagha była związana z wpływowym emirem Firuzszahem (zm. 1444/1445) oraz herackim sufim Baha ad-Dinem Umarem (zm. 1453). Abd-ar-Razzagh, tak jak jego czterej bracia, zdobył wykształcenie w dziedzinie nauk religijnych i uzyskał dyplom (idżaza), który uprawniał go do przekazywania tradycji (hadis), wydany przez tradycjonistę Mohammada Dżazariego (zm. 1429/1430). W 1437/1438 roku podjął starania o posadę na dworze, dedykując Szahruchowi komentarz do dzieła Idżiego. W rezultacie został mianowany nadwornym sędzią, zastępując swojego zmarłego ojca. Abd-ar-Razzagh był krytykowany przez innych ulemów za wcześniejsze porzucenie studiów na rzecz dworskiej służby, co skłoniło go do zdania publicznego egzaminu, aby udowodnić swoje kwalifikacje. Dwóch jego braci również było ulemami w Heracie, a jeden z nich, Szarif-ad-Din Abd-al-Ghahhar, cieszył się dużą renomą.

Podróże i misje dyplomatyczne

Między styczniem 1442 a grudniem 1444 roku Abd-ar-Razzagh prowadził dyplomatyczną misję do Ormuzu i Indii, w towarzystwie swojego brata Abd-al-Wahhaba. W trakcie tej podróży odwiedził m.in. Kalikat i Widźajanagar, pozostawiając w swoim dziele interesujący opis tamtejszego dworu oraz stolicy hinduskiego państwa. Niestety, jego brat zmarł podczas tej wyprawy. W 1446 roku został wysłany w misji do Gilanu, aby wspierać namiestnika Mohammada Rasztiego w walkach przeciwko rebelii Sultana Muhammada (1447–1452). Planował również udać się do Egiptu, jednak z powodu śmierci Szahrucha ta podróż nie doszła do skutku. Mimo to, Abd-ar-Razzagh zachował tekst listu, który miał przekazać sułtanowi Czakmakowi (1438–1453). Po śmierci Szahrucha udał się do Samarkandy, gdzie pod rządami Abd al-Latifa (1449–1450) objął stanowisko nadzorcy urzędów religijnych (sadr), a następnie służył jego następcy, Abdallahowi (1450–1451). Po zdobyciu Samarkandy przez Abu Sa’ida (1451–1469) wrócił do Heratu i wstąpił na służbę Babura (1447–1457). W 1452 roku brał udział w kampanii Babura w Iraku Perskim oraz Farsie, a w 1454 roku w jego wyprawie przeciwko Abu Sa’idowi. Abd-ar-Razzagh utrzymywał kontakty z Chodżą Ahrarem, czołowym przedstawicielem sufizmu w Azji Środkowej, spotykając się z nim w 1454 roku w pobliżu Samarkandy oraz ponownie w 1460 roku w Heracie. Chodża Ahrar bezskutecznie starał się wstawić za nim u Abu Sa’ida, szczególnie po śmierci Babura w 1457 roku. Kiedy Abu Sa’id zagroził Heratowi w 1458 roku, Abd-ar-Razzagh przyłączył się do niego i został jego wysłannikiem do Husajna Bajkary (1470–1506) w Gorganie. Powrócił do Abu Sa’ida, który zdobył Herat, z ofertą uznania jego zwierzchności przez Husajna Bajkarę. Chociaż był niezadowolony ze swojej pozycji u Abu Sa’ida, w styczniu 1463 roku zdobył stanowisko szejcha chanaghi w kompleksie religijnym Szahrucha, gdzie pozostał aż do swojej śmierci.

Dzieło i znaczenie

Jako uczestnik życia dworskiego, urzędnik religijny oraz dyplomata, Abd-ar-Razzagh był bezpośrednim świadkiem wielu kluczowych wydarzeń politycznych oraz militarnych tego okresu. Ze względu na charakter jego działalności, jego dzieło stanowi na wpół oficjalną relację z perspektywy timurydzkiej. Timurydzi przedstawiali swoją dynastię jako kontynuatorów Ilchanidów, a Abd-ar-Razzagh rozpoczyna swoją historię od narodzin ostatniego ilchana Abu Sa’ida (1316–1335), kontynuując aż do końca panowania timurydzkiego Abu Sa’ida i relacji z wydarzeniami z 1470 roku. Tytuł dzieła, odnoszący się do dwóch konstelacji i mórz, symbolizuje dwóch Abu Sa’idów, którzy wyznaczają początek i koniec jego narracji. Składa się ono z dwóch części: pierwsza, obejmująca wydarzenia do śmierci Timura (1405), została ukończona w 1466 roku, natomiast druga datowana jest na rok 1470. Abd-ar-Razzagh wykorzystał tekst Madżma at-tawarich Hafeza-e Abru dla wydarzeń do 1427 roku, wprowadzając kilka dodatków. Dla późniejszych wydarzeń zachował strukturę materiału z kroniki Hafeza-e Abru, jednak zrezygnował z opisu wydarzeń dla każdej prowincji w danym roku. W jego dziele znalazły się również elementy autobiograficzne, a jego zainteresowania są wyraźnie widoczne – poświęca on mniej uwagi wydarzeniom militarnym w porównaniu do Hafeza-e Abru, a bardziej koncentruje się na przywódcach religijnych. Jego styl pisania bywa ozdobny, jednak w drugiej części dzieła kluczowe informacje często przedstawiane są w sposób prosty po długich opisach. Abd-ar-Razzagh osobiście nadzorował kopiowanie swojego dzieła i wielokrotnie korygował tekst – manuskrypt drugiej części, przechowywany w Oriental College Library w Lahaur, jest jego własnoręczną kopią. Dzieło Abd-ar-Razzagha to najpełniejsza historia Timurydów w latach 1427–1470, stanowiąca podstawę dla późniejszych prac Mirchonda i Chondemira. Zostało także częściowo przetłumaczone na język osmański.