Abd ar-Rahman Szachbandar (ur. 1880, zm. 1940) to syryjski polityk oraz działacz na rzecz niepodległości, który był jednym z czołowych liderów powstania w Syrii w 1925 roku oraz twórcą syryjskiej Partii Ludowej.
Życiorys
Wczesna działalność
Był wykształconym lekarzem. Na początku XX wieku angażował się w arabskie ruchy niepodległościowe w Turcji. W 1914 roku władze tureckie wydały nakaz jego aresztowania, co zmusiło Szachbandara do ucieczki do Egiptu. Tam otworzył praktykę lekarską i nawiązał znajomości z brytyjskimi intelektualistami, stając się zagorzałym anglofilem, co przejawiało się w jego poglądach podczas I wojny światowej. W Kairze wstąpił do loży masońskiej, co umożliwiło mu osobiste spotkanie z prezydentem Stanów Zjednoczonych, Woodrowem Wilsonem, podczas którego przedstawił sytuację Arabów w Imperium Osmańskim. Szachbandar apelował o wsparcie dla walki Arabów o własne państwo i uczestniczył w arabskim powstaniu jako oficer łącznikowy między Fajsalem ibn Husajnem a Brytyjczykami. W 1918 roku był jednym z najważniejszych współpracowników Fajsala, emira, a w 1920 roku króla Syrii, pełniąc rolę tłumacza i doradcy. Później objął stanowisko ministra spraw zagranicznych w rządzie Fajsala. W 1919 roku współtworzył w Damaszku Arabską Akademię Medyczną, będąc jednym z wykładowców i zbierając kadrę naukową oraz dydaktyczną, tłumacząc także opracowania medyczne z języka tureckiego na arabski. W 1920 roku, po likwidacji państwa Fajsala przez Francję, która ustanowiła swoje terytorium mandatowe w Syrii i Libanie, Szachbandar został skazany na śmierć za współpracę z pro-brytyjskimi Haszymitami, jednak zdołał uciec z Syrii. Inne źródło podaje, że został jedynie aresztowany i zmuszony do wyjazdu za granicę.
W Syrii pod panowaniem francuskim
W latach 1920–1922 Szachbandar podróżował po Europie, starając się zdobyć poparcie dla idei jednego, niepodległego państwa arabskiego, rządzonego przez Haszymitów. W 1922 roku wrócił do Syrii po ogłoszeniu przez władze francuskie amnestii powszechnej. W Damaszku otworzył prywatną klinikę i zaczął gromadzić wokół siebie zwolenników niepodległości Syrii. Jeszcze w tym samym roku został oskarżony o zorganizowanie spisku mającego na celu obalenie mandatu francuskiego w Syrii i skazany na dwadzieścia lat więzienia. Wyszedł na wolność w 1923 roku na mocy kolejnej amnestii. Powrócił do praktyki lekarskiej oraz rozpoczął wykłady na nowo utworzonym Uniwersytecie Syryjskim na wydziale medycyny.
W 1925 roku założył Partię Ludową, pierwszą tego typu organizację w Syrii, która dążyła do pełnej niepodległości Syrii na obszarze całej Wielkiej Syrii, z wyjątkiem ewentualnej enklawy maronickiej w Libanie. Postulowała także zakończenie ekonomicznej dominacji obcego kapitału oraz jedność narodową wbrew podziałom religijnym. W skład Partii Ludowej wchodzili przedstawiciele wolnych zawodów oraz zamożni kupcy z Damaszku, zarówno muzułmanie, jak i chrześcijanie. Organizacja ta gromadziła głównie przedstawicieli elit społecznych, ale starała się również o masowe poparcie, przynajmniej w Damaszku. Szachbandar i jego współpracownicy wielokrotnie występowali publicznie, wygłaszając patriotyczne przemówienia na ulicach miasta.
Wziął udział w powstaniu w Syrii, które wybuchło w 1925 roku w Dżabal ad-Duruz pod przewodnictwem Sultana al-Atrasza. 9 września 1925 roku ogłosił utworzenie syryjskiego rządu tymczasowego. Po klęskach powstańców w październiku 1926 roku zbiegł do Transjordanii razem z Sultanem al-Atraszem. Powstanie zostało ostatecznie stłumione.
W 1937 roku, po kolejnej amnestii francuskiej, Szachbandar powrócił do Syrii. Nie przyłączył się do Bloku Narodowego, największej organizacji syryjskiej dążącej do niepodległości, kierowanej przez jego byłego współpracownika Dżamila Mardama. Nadal opowiadał się za utworzeniem Wielkiej Syrii oraz konfederacją z rządzoną przez Haszymitów Transjordanią. Starał się zdobywać poparcie w regionach, gdzie Blok Narodowy miał mniejsze wpływy – wśród Druzów, Alawitów oraz w Dżazirze.
Abd ar-Rahman Szachbandar został zamordowany w Damaszku w 1940 roku przez francuskich agentów. Władze mandatowe oskarżyły o to zabójstwo liderów Bloku Narodowego – Dżamila Mardama, Sad Allaha al-Dżabiriego oraz Lutfiego al-Haffara. Zbiegli oni przed aresztowaniem do Iraku, zostali sądzeni in absentia i uniewinnieni. Motywem zbrodni mogły być pro-brytyjskie sympatie Szachbandara, który był podejrzewany o działanie jako agent emira Transjordanii, Abd Allaha.
Przypisy
Bibliografia
McHugo J.: Syria. From the Great War to the Civil War. Londyn: Saqi Books, 2014. ISBN 978-0-86356-753-7. Brak numerów stron w książce.
Moubayed S. M., Steel & Silk. Men and Women who shaped Syria 1900-2000, Cune Press, 9781885942418.