Abd ar-Rahman Azzam (8 marca 1893 – 2 czerwca 1976) był egipskim dyplomatą oraz pierwszym sekretarzem generalnym Ligi Państw Arabskich, pełniącym tę funkcję w latach 1945-1952.
Młodość
Urodził się w arabskiej rodzinie we wsi Szubak al-Gharbi, niedaleko Heluanu. Był ósmym z dwanaściorga dzieci. Jego ojciec, Hasan Salim Azzam, pracował jako urzędnik państwowy, a matka, Nabiha, pochodziła z beduińskich plemion zamieszkujących półwysep Synaj.
W 1903 roku rodzina Azzam przeniosła się do Heluanu, gdzie dzieci miały lepsze możliwości edukacyjne. Abd ar-Rahman ukończył szkołę średnią, a następnie studiował medycynę. W 1912 roku wyjechał do Londynu, aby rozpocząć naukę w szkole przy Szpitalu św. Tomasza. W Londynie przyłączył się do arabskiego ugrupowania politycznego Sphinx Society, które szybko zyskiwało na znaczeniu. Po roku studiów Azzam zaangażował się w politykę bałkańską, co skłoniło go do opuszczenia Wielkiej Brytanii. Podróżował między Stambułem, Albanią a Anatolią, poznając różnorodne poglądy nieegipskich Arabów. Jego światopogląd zaczął kształtować się w kierunku arabskiego nacjonalizmu i panarabizmu.
Po powrocie do Egiptu, brytyjskie władze uniemożliwiły mu ponowny wyjazd do Wielkiej Brytanii ze względu na negatywne postrzeganie jego działalności politycznej. W rezultacie rozpoczął studia w Cairo University School of Medicine w Kairze, gdzie jego poglądy uległy radykalizacji, co skłoniło go do dalszego wyjazdu do Imperium Osmańskiego.
Kariera wojskowa
W grudniu 1915 roku Azzam dołączył do grupy tureckich oficerów, którzy udali się do Libii, aby wziąć udział w powstaniu przeciwko Brytyjczykom. Po zakończeniu walk, Idris podpisał traktat pokojowy z Brytyjczykami w 1917 roku. Azzam i tureccy oficerowie przenieśli się do Trypolitanii, ogłaszając jej niepodległość 1 czerwca 1919 roku. Po wielu starciach z włoskimi siłami, w styczniu 1923 roku Azzam wrócił do Egiptu, a doświadczenia z powstania libijskiego wzmocniły jego poglądy panarabskie.
Kariera polityczna
Po powrocie do Egiptu Azzam wstąpił do partii Wafd, z ramienia której został wybrany do egipskiego parlamentu w 1924 roku. Dzięki swoim libijskim doświadczeniom, często reprezentował partię Wafd na oficjalnych spotkaniach i międzynarodowych konferencjach. Jego najważniejszym zagranicznym wydarzeniem z tego okresu było uczestnictwo w Generalnej Konferencji Islamskiej w 1931 roku w Jerozolimie (Mandat Palestyny). Kluczowymi punktami konferencji były propozycja utworzenia Uniwersytetu Islamskiego w Jerozolimie oraz przywrócenie Islamskiego Kalifatu. Azzam odegrał istotną rolę w tej konferencji, będąc członkiem Komitetu Wykonawczego Kongresu.
W listopadzie 1932 roku Azzam opuścił partię Wafd i szybko stał się członkiem bliskiego kręgu wokół króla Faruka I. W 1936 roku król mianował go pełnomocnikiem oraz specjalnym ministrem w Iraku i Iranie, a rok później został ministrem w Arabii Saudyjskiej. 18 sierpnia 1939 roku objął stanowisko ministra w rządzie Alego Mahira Paszy. W tym samym roku był częścią egipskiej delegacji na konferencji dotyczącej Palestyny, która odbyła się w Londynie. W 1945 roku brał udział w negocjacjach z arabskimi państwami dotyczących ogłoszenia Karty Ligi Państw Arabskich.
Liga Arabska
22 marca 1945 roku przedstawiciele Królestwa Egiptu, Królestwa Arabii Saudyjskiej, Królestwa Iraku, Republiki Libanu, Republiki Syrii (Mandatu Syrii), Emiratu Transjordanii oraz Jemenu spotkali się, aby stworzyć Ligę Państw Arabskich, mającą na celu koordynację wspólnej polityki arabskiej. Azzam został wybrany na pierwszego sekretarza generalnego Ligi Arabskiej. Jednym z pierwszych jego działań było potępienie antyżydowskich zamieszek w Egipcie (2-3 listopada 1945).
2 marca 1946 roku, podczas spotkania z anglo-amerykańską komisją śledczą w sprawie problemów europejskich Żydów i Palestyny, Azzam zaprezentował stanowisko Ligi Arabskiej dotyczące kwestii palestyńskiej, zdecydowanie odrzucając syjonistyczne roszczenia do Palestyny. 29 listopada 1947 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Rezolucję nr 181, proponującą rozwiązanie konfliktu arabsko-żydowskiego w Palestynie poprzez utworzenie dwóch państw: arabskiego i żydowskiego. Nie rozwiązało to jednak problemu, co szybko doprowadziło do wybuchu wojny domowej w Mandacie Palestyny.
Wielki Mufti Jerozolimy oraz przewodniczący Wysokiego Komitetu Arabskiego, Al-Hadżdż Muhammad Amin al-Husajni, w dniu 9 lutego 1948 roku na sesji Ligi Arabskiej w Kairze przedstawił propozycję powołania Sztabu Generalnego palestyńskich wojsk Ligi, utworzenia palestyńskiego Rządu Tymczasowego, a także wsparcia finansowego dla administracji w Palestynie oraz powołania Wysokiej Komisji mającej na celu uzyskanie odszkodowań wojennych dla palestyńskich uchodźców. Jego propozycje zostały odrzucone. Następnie, 10 kwietnia, podczas kolejnego szczytu państw Ligi Arabskiej w Kairze, iracki generał Ismail Safwat wezwał do rozmieszczenia arabskich armii na granicach Palestyny, które miały przeprowadzać niewielkie operacje wojskowe przeciwko żydowskim osiedlom, przygotowując się do inwazji na dużą skalę. Z powodu braku czasu, nie było możliwe zakończenie przygotowań do interwencji, a do akcji mogły być zaangażowane jedynie nieliczne siły, głównie z jordańskiego Legionu Arabskiego. Król Abd Allah I prowadził podwójną grę, przekonując arabskie państwa o zamiarze stworzenia arabskiego państwa w Palestynie, jednocześnie dążąc do przyłączenia jak największego obszaru Mandatu Palestyny do Królestwa Transjordanii.
W obliczu skomplikowanej sytuacji palestyńskiej, Azzam ostrzegł 11 maja rząd egipski, że Egipt nie może pozostać w izolacji i powinien działać w porozumieniu z sąsiadami arabskimi. Kiedy 15 maja rozpoczęła się I wojna izraelsko-arabska, Azzam stwierdził: „To będzie wyniszczająca wojna, obfitująca w masakry, które będą przypominały masakry mongolskie i wyprawy krzyżowe.” W oficjalnej depeszy wysłanej 15 maja przez sekretarza generalnego Ligi Państw Arabskich do Sekretarza Generalnego ONZ, Trygve Lie, napisano, że celem arabskiej interwencji jest utworzenie jednego „Zjednoczonego Państwa Palestyna”, zamiast dwóch państw, żydowskiego i arabskiego. Tego samego dnia opublikowano oficjalną deklarację zatytułowaną Deklaracja Inwazji na Palestynę, w której ogłoszono zamiar przywrócenia porządku w ogarniętej wojną domową Palestynie oraz ustanowienia jednego demokratycznego państwa, którego powstanie miałoby zakończyć cały konflikt. „Jedynym rozwiązaniem problemu Palestyny jest utworzenie jednolitego palestyńskiego państwa, opartego na demokratycznych zasadach, co zapewni mieszkańcom pełną równość wobec prawa oraz ochronę praw wszystkich mniejszości…”
Główny sprzeciw skierowany był przeciwko Rezolucji ONZ nr 181, dotyczącej podziału Palestyny. Arabska Deklaracja stwierdzała, że celem inwazji jest zakończenie niesprawiedliwych warunków panujących w Palestynie, które określono w następujący sposób: „Bezpieczeństwo i porządek w Palestynie zostały zakłócone. Syjonistyczna agresja spowodowała exodus ponad ćwierci miliona jej arabskich mieszkańców, którzy opuścili swoje domy, szukając schronienia w sąsiednich krajach arabskich.”
W 1952 roku Azzam zakończył swoją kadencję jako sekretarz generalny Ligi Arabskiej i wyjechał do Arabii Saudyjskiej, gdzie pracował jako konsultant w sporze dotyczącym oazy Alborimi. W 1974 roku wrócił do Egiptu, gdzie zmarł dwa lata później.
Przypisy