Abd ar-Rahman al-Bazzaz, arab. عبد الرحمن البزاز (ur. 1913, zm. 1973) – polityk iracki, który dwukrotnie pełnił funkcję premiera Iraku w latach 1965-1966 oraz ponownie od czerwca do września 1966 roku. Był prawnikiem, wykładowcą akademickim oraz teoretykiem panarabizmu.
Życiorys
Wczesna działalność
Ukończył studia prawnicze w Bagdadzie w 1934 roku, a następnie kontynuował edukację w Londynie. Wkrótce stał się aktywnym członkiem irackiego ruchu nacjonalistycznego, pozostając jednocześnie osobą głęboko religijną. Uważał, że panarabizm i gorliwość muzułmańska mogą współistnieć, co miało swoje korzenie w tradycji religijnej. W 1942 roku, z powodu zaangażowania w nacjonalizm, został aresztowany w wyniku represji po interwencji brytyjskiej, a w więzieniu przebywał do końca II wojny światowej.
Po wyjściu na wolność wrócił do pracy zawodowej, a do 1956 roku pełnił funkcję dziekana wydziału prawa w Bagdadzie. W tym okresie został usunięty z zajmowanego stanowiska za protesty przeciw łamaniu wolności słowa przez rząd Nuriego as-Sa’ida. Po aresztowaniu i późniejszym zwolnieniu był zmuszony do opuszczenia stolicy, jednak powrócił po rewolucji w Iraku, angażując się ponownie w działalność organizacji panarabskich, chociaż nie był związany z żadną z nich na stałe.
1958-1965
W 1958 roku, gdy na czoło rewolucyjnego rządu wyszedł Abd al-Karim Kasim, nastąpiło odcięcie się od haseł jedności Arabów. Kasim usunął z administracji panarabistów oraz członków partii Baas, koncentrując się na wprowadzeniu reform w Iraku. W wyniku tego al-Bazzaz został ponownie aresztowany, a po zwolnieniu wyemigrował do Kairu, gdzie pozostał do lutego 1963 roku, kiedy Kasim został obalony. Po tym wydarzeniu nowy rząd, utworzony przez przedstawicieli partii Baas oraz wojskowych, mianował go ambasadorem Iraku w Egipcie (1963), a następnie w Wielkiej Brytanii (1963-1964). W 1964 roku został sekretarzem generalnym OPEC, pełniąc tę funkcję przez rok. Po upadku rządu Tahira Jahji we wrześniu 1965 roku, al-Bazzaz został powołany do nowego gabinetu Arifa Abd ar-Razzaka jako wicepremier, minister spraw zagranicznych i minister ropy naftowej.
Wkrótce po objęciu urzędów, premier Abd ar-Razzak podjął nieudaną próbę zamachu stanu w celu odsunięcia prezydenta Abd as-Salama Arifa od władzy. Zamach został udaremniony przez Gwardię Republikańską. Po tych wydarzeniach, Abd as-Salam Arif, bliski przyjaciel al-Bazzaza, powierzył mu misję stworzenia nowego rządu, co uczyniło al-Bazzaza pierwszym cywilnym premierem Iraku od 1958 roku, a nowy rząd nie nosił już nazwy Narodowej Rady Rewolucyjnego Dowództwa.
Premier
Objęcie przez al-Bazzaza stanowiska premiera wzbudziło nadzieje wśród zwolenników demokracji parlamentarnej oraz zamożniejszej części społeczeństwa, która opowiadała się za liberalną gospodarką. Nowy premier zapowiadał przywrócenie działalności partii politycznych, zorganizowanie wyborów parlamentarnych oraz poszerzenie wolności politycznych obywateli. Wskazał na zakończenie nacjonalizacji oraz zwiększenie rekompensat dla właścicieli ziemskich, którzy stracili majątek w czasie reformy rolnej. Swoją politykę gospodarczą określał jako „ostrożny socjalizm”, co w praktyce oznaczało budowanie mieszanej gospodarki. Istniały nadzieje, że cywilny premier zakończy dominację wojska w polityce, jednak rząd al-Bazzaza okazał się słaby i zależny od wsparcia prezydenta Arifa. Liberalizm gospodarczy al-Bazzaza nie zyskał uznania wśród irackich panarabistów (naserystów).
W kwietniu 1966 roku Abd as-Salam Arif zginął w wypadku helikoptera. Al-Bazzaz zgłosił swoją kandydaturę na wakujące stanowisko prezydenta, jednak Narodowa Rada Obrony oraz rząd zdecydowały o powołaniu na ten urząd brata zmarłego przywódcy, Abd ar-Rahmana Arifa. Nowy prezydent po raz drugi powołał al-Bazzaza na stanowisko premiera. Autorytet Abd ar-Rahmana Arifa w wojsku, w tym Gwardii Republikańskiej, był jednak znacznie mniejszy niż jego brata. W efekcie Arif nie mógł bronić rządu al-Bazzaza przed rosnącą wrogością wyższych oficerów. Konflikt między gabinetem a armią wywołały dążenia al-Bazzaza do ograniczenia funduszy dla armii z dochodów ze sprzedaży ropy oraz kwestia kurdyjska. W maju 1966 roku, po serii porażek armii irackiej w starciach z kurdyjskimi partyzantami Mustafy Barzaniego, premier podjął kroki w celu zawarcia rozejmu z liderem buntu i zadeklarował szacunek dla kurdyjskiego ruchu narodowego. W czerwcu 1966 roku przedstawił Kurdom propozycję dwunastu punktów, która była najkorzystniejszą ofertą, jaką dotychczas złożyło im państwo irackie. Zapowiedział również nadanie kurdyjskim deputowanym stałych miejsc w irackim parlamencie oraz uznanie Iraku za państwo dwunarodowe, traktujące na równi kultury arabską i kurdyjską. Barzani zaakceptował tę propozycję jako podstawę do dalszych negocjacji.
Jednakże daleko idące propozycje al-Bazzaza zaniepokoiły oficerów irackich, którzy obawiali się, że mogą one podważyć autorytet armii oraz otworzyć drogę do utworzenia niepodległego Kurdystanu. W rezultacie w sierpniu 1966 roku oficerowie wymusili na prezydencie dymisję al-Bazzaza, a misję tworzenia nowego rządu powierzono Nadżi Talibowi, byłemu Wolnemu Oficerowi (oficjalnie dymisja miała miejsce 6 września 1966 roku). Zmiana rządu skutkowała wycofaniem się z planów dotyczących uregulowania relacji z Kurdami.
Ostatnie lata
Po zamachu stanu w Iraku w 1968 roku, kiedy iracki oddział partii Baas ponownie przejął władzę, al-Bazzaz został aresztowany w ramach represji. Został zwolniony po dwóch latach z powodu złego stanu zdrowia, a trzy lata później zmarł.
Przypisy