Abd Allah Ibn al-Mukaffa
Abd Allah Ibn al-Mukaffa, arabski عبد الله ابن المقفع, urodził się około 721/103 A.H. w Gor, obecnie Firuzabad w ostanie Fars, a zmarł około 757/139 A.H. w Basrze. Był to pierwszy wielki arabski prozaik oraz teoretyk polityki, pochodzący z perskiej rodziny.
Życie
Był synem Persa z wyższej klasy społecznej, który pełnił funkcję urzędnika średniego szczebla w służbie Umajjadów. Przed nawróceniem na islam i przyjęciem arabskiego imienia Mubarak, nosił perskie imię Dadoe (lub Dadoje). Ibn al-Mukaffa, zanim przeszedł na islam, nosił imię Ruzbeh (Rozbeh), typowe dla Persów. W Basrze Mubarak zatroszczył się o edukację syna w języku arabskim, co pozwoliło mu szybko nawiązać kontakty w kręgach literackich. Od 743 roku pracował jako urzędnik dla umajjadzkich gubernatorów. Po przejęciu władzy przez Abbasydów, związał się z stryjami dwóch pierwszych kalifów tej dynastii, braćmi Isą Ibn Alim i Sulajmanem Ibn Alim.
W 754 roku Abd Allah Ibn Ali, brat Isy i Sulajmana, zbuntował się przeciwko nowemu kalifowi Al-Mansurowi. Po porażce schronił się w Basrze pod opieką Sulajmana, namiestnika tego miasta. Kalif początkowo akceptował tę sytuację, ale w miarę umacniania swojej władzy postanowił ją zmienić. Sulajman zażądał listu żelaznego (aman) dla swojego brata, a Ibn al-Mukaffa przygotował odpowiedni dokument. Oburzony kalif, na miejsce Sulajmana powołał Sufjana Ibn Mu’awiję, osobistego wroga Ibn al-Mukaffy, który otrzymał zezwolenie na jego zabicie. Prawdopodobnie Ibn al-Mukaffa został zamordowany po brutalnych torturach. Zarzuty dotyczące jego rzekomego praktykowania manicheizmu nie miały wpływu na jego upadek, który wynikał z czysto politycznych przyczyn.
Twórczość
Ibn al-Mukaffa jest najbardziej znany z przekładów z języka średnioperskiego na arabski. Najważniejszym z tych dzieł jest niewątpliwie Kalila i Dimna, zbiór bajek stanowiący tłumaczenie dzieła Borzoje, VI-wiecznego lekarza na dworze sasanidzkim, które wywodzi się z indyjskiej Pańćatantry. Choć mamy wiele arabskich kopii Kalili i Dimny, najwcześniejsza powstała około pięć wieków po śmierci Ibn al-Mukaffy i prawdopodobnie znacznie różniła się od oryginału. Wiadomo, że Kalila i Dimna stała się wzorem dla arabskiej prozy artystycznej. Ibn al-Mukaffa przetłumaczył również m.in. Chudajname (Księga Królów), epos w półlegendarnym stylu przedstawiający historię Iranu, Księgę Mazdaka, opisującą losy irańskiego reformatora religijnego w mocno ubarwiony sposób, oraz perskie „zwierciadło dla książąt”, czyli podręcznik sprawowania władzy. Z tych dzieł pozostały jedynie nieliczne fragmenty.
Ibn al-Mukaffie przypisuje się także autorstwo dwóch oryginalnych arabskich dzieł omawiających tematy polityczne: Al-Adab al-kabir (Pouczenie w sprawach wielkiej wagi) oraz Al-Adab as-saghir (Pouczenie w sprawach małej wagi), lecz tylko pierwsze z nich jest naprawdę jego autorstwa. Napisał także krótki traktat Risalat as-sahaba (List o towarzyszach Mahometa), który dotyczy specyficznych problemów nowego reżimu. W swoich dziełach starał się przenieść perskie tradycje sprawowania władzy na grunt arabski, ukazując raczej pragmatyczne podejście do polityki.
Jak podaje Encyclopaedia of Islam: „Jego dzieła, zarówno przekłady, jak i oryginalne teksty, szybko stały się klasykami w wielkiej cywilizacji Abbasydów, a ich forma oraz treść wywarły nieoceniony wpływ na kulturalne zainteresowania oraz ideały kolejnych pokoleń”.
Przypisy
Bibliografia
- Janusz Danecki: Podstawowe wiadomości o islamie. [T.] 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 1998. ISBN 83-86483-40-7. Brak numerów stron w książce
- Jerzy Hauziński: Burzliwe dzieje Kalifatu Bagdadzkiego. Warszawa: Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, s. 53. ISBN 83-01-10988-2.
- Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008. ISBN 83-7441-970-3. Brak numerów stron w książce
- Jolanta Jasińska: Ibn al-Mukaffaʿ. W: Józef Bielawski (red. nauk.): Mały słownik kultury świata arabskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1971. Brak numerów stron w książce