Abd Allah Ibn al-Abbas

Abd Allah Ibn al-Abbas

Abd Allah Ibn al-Abbas (arab. عَبْد ٱللَّٰه ٱبْن عَبَّاس), znany również jako Ibn Abbas, urodził się około 617–619 roku w Mekce, a zmarł w 687/8 roku w At-Ta’ifie. Był stryjecznym bratem Mahometa i tradycyjnie uważany jest za twórcę muzułmańskiej teologii.

Życiorys

Ibn Abbas był synem Abbasa oraz Umm al-Fadl Lubaba al-Kubra, która była siostrą Majmuny, ostatniej żony Mahometa, oraz Lubaby al-Sughry, matki Chalida Ibn al-Walida. Uczestniczył w podboju Egiptu (639–641), kampanii w Ifrikijji (647–648) oraz w Gorganie (około 650–651). W tradycji mówi się, że jego rady poszukiwali już Umar (634–644) i Usman, jednak są to prawdopodobnie późniejsze mity. Jego aktywna obecność w polityce zaczęła się za panowania Alego (656–661). W 655 roku Usman powierzył mu dowodzenie pielgrzymką, a rok później również Ali.

Ibn Abbas dowodził częścią oddziałów Alego podczas bitwy Wielbłądziej oraz pod Siffinem. Ali chciał, aby Ibn Abbas reprezentował go podczas arbitrażu z Mu’awiją (661–680), co jednak nie zostało zaakceptowane przez jego zwolenników. Mimo to, Ibn Abbas towarzyszył Abu Musie al-Aszariemu, przedstawicielowi Alego, w trakcie sesji arbitrażu w Dumat al-Dżandal. Zachowały się liczne źródła dokumentujące jego dyskusje z różnymi grupami charydżytów, w których starał się namawiać ich do zaprzestania walk. Kilka dni przed 4 stycznia 657 roku Ali mianował Ibn Abbasa namiestnikiem Basry, ale okoliczności jego odejścia z tego stanowiska pozostają niejasne. Według niektórych relacji, miał pozostać na nim aż do śmierci Alego, po czym udał się do Mekki, a następnie osiedlił w At-Ta’ifie. Inne źródła sugerują, że uciekł z miasta z jego skarbem po oskarżeniu o sprzeniewierzenie funduszy prowincjonalnych, co mogło być próbą oczyszczenia jego brata, Ubajd Allaha. Możliwe, że Ibn Abbas opuścił Alego po tym, jak ten przeprowadził masakrę charydżytów pod Nahrawanem (658), co Ibn Abbas miał zdecydowanie potępić.

W czasach Mu’awiji mieszkał w Hidżazie, często odwiedzając dwór w Damaszku, aby bronić interesów Haszymitów. Razem z Muhammadem ibn al-Hanafijją odmówił uznania kalifatu Abd Allaha Ibn az-Zubajra, co skutkowało ich wygnaniem z Mekki. Po powrocie w 683/684 roku zostali uwięzieni, a uwolniły ich siły irackiego buntownika Al-Muchtara. Ibn Abbas zmarł w At-Ta’ifie, prawdopodobnie w 687/8 roku, chociaż inne źródła podają daty w przedziale 684/5 do 689/90. Pozostawił co najmniej pięciu synów, w tym Alego, znanego jako „ojciec abbasydzkich kalifów”, oraz co najmniej dwie córki.

Dziedzictwo

W muzułmańskiej tradycji Ibn Abbas określany jest jako „wielki doktor” (hibr/habr), „ocean [wiedzy]” (bahr) oraz „tłumacz” (turdżuman/tardżuman) Koranu. Jego postać jest znana z wyjątkowej znajomości „niemal każdej dziedziny wiedzy”, obejmującej przedmuzułmańskie walki Arabów, poezję, arabską genealogię, ekspedycje wojenne (maghāzī), słowa i czyny Mahometa, egzegezę Koranu oraz zagadnienia prawne, takie jak rytuały pielgrzymki, podział spadków (fara’id) oraz decyzje kalifów Abu Bakra, Umara i Usmana. Ta niemal prorocka wiedza może być przypisana jego pochodzeniu z rodu Abbasydów.

Ibn Abbas jest pamiętany jako pierwszy profesjonalny komentator Koranu, chociaż nie jest do końca jasne, czy sporządził pisemny komentarz, czy ograniczał się do ustnych wyjaśnień. Termin tafsir ma dwojakie znaczenie, a jego komentarze zachowały się głównie w dziełach innych autorów, takich jak tafsir At-Tabariego. Metoda Ibn Abbasa była typowo filologiczna, polegająca na objaśnianiu trudnych wyrazów w Koranie, często z cytatami z arabskiej poezji, której był doskonałym znawcą. Dlatego często określa się go jako pierwszego arabskiego filologa. Mimo że dotarło do nas wiele przypisywanych mu interpretacji koranicznych, nie jest jasne, na ile są one autentyczne, a na ile odzwierciedlają poglądy ich autorów.

Ibn Abbas miał również zachować w pamięci lub zebrać własny tekst Koranu, różniący się od oficjalnej wersji sporządzonej pod auspicjami kalifa Usmana. Często przebywał wśród Żydów i innych Ludzi Księgi, studiując ich religię, co pozwoliło mu później wykorzystać tę wiedzę przy interpretacji Koranu. Przypisuje mu się także przekazanie wielu hadisów. Uznawany jest za towarzysza Alego, jednak jego status w szyizmie nie jest do końca jasny. Niemniej jednak, wywarł znaczący wpływ na wczesną religijną i prawną doktrynę imamitów, m.in. poprzez akceptację małżeństwa czasowego (mut’a).

Przypisy

Bibliografia

Janusz Danecki: Podstawowe wiadomości o islamie. [T.] 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 1998. ISBN 83-86483-40-7.

Claude Gilliot: ʿAbdallāh b. ʿAbbās. Encyclopaedia of Islam, THREE. [dostęp 2025-04-26]. (ang.).

L. Veccia Vaglieri: ʿAbd Allāh b. al-ʿAbbas. W: H.R.A. Gibb, J.H. Kramers, E. Lévi-Provençal, J. Schacht: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume I. Leiden: E.J. Brill, 1986, s. 40–41. ISBN 90-04-08114-3.