Abd Allah ibn al-Husajn (urodzony w lutym 1882 w Mekce, zmarł 20 lipca 1951 w Jerozolimie) był emirem Emiratu Transjordanii w latach 1921–1946, a następnie królem Królestwa Transjordanii (później Jordańskie Królestwo Haszymidzkie od 1949 roku). Pochodził z dynastii Haszymidów.
Młodość
Urodził się w Mekce, która wtedy należała do Imperium Osmańskiego (dzisiejsza Arabia Saudyjska). Był drugim z trzech synów emira Mekki Husajna ibn Alego oraz jego pierwszej żony Abidijji ibn Abd Allah (zm. 1886).
Uczył się w Konstantynopolu.
Początek kariery politycznej
Od początku swojej kariery politycznej Abd Allah dążył do wyzwolenia Arabów spod dominacji Turków. Mieszkając w Konstantynopolu, obserwował rozwój ruchu nacjonalistycznego i modernizacyjnego wśród Młodoturków. W 1910 roku przekonał swojego ojca do tego, aby uczynił go deputowanym Mekki w parlamencie osmańskim. W roku następnym zasiadł w tureckim parlamencie, pełniąc rolę pośrednika między swoim ojcem a rządem osmańskim.
W trakcie I wojny światowej Turcja stanęła po stronie państw centralnych. Widząc w tym szansę dla sprawy arabskiej, Abd Allah w 1914 roku nawiązał kontakty z Brytyjczykami i wspierał negocjacje swojego ojca z wysokim komisarzem brytyjskim w Egipcie, sir Henrym McMahonem. Korespondencja dotyczyła możliwości wyzwolenia Arabów spod osmańskiej władzy. W latach 1916–1918 Abd Allah oraz jego brat Fajsal współpracowali z brytyjskim oficerem T.E. Lawrence’em, odgrywając kluczową rolę w arabskiej rewolcie przeciwko Turków. W trakcie tej rewolty Arabowie wyzwolili większość Hidżazu spod osmańskiego panowania i przeprowadzili liczne ataki na turecką kolej. Po zdobyciu Akaby 6 lipca 1917 roku rozszerzyli powstanie na Syrię oraz wsparli Brytyjczyków w walkach w Palestynie. Rewolta zakończyła się w październiku 1918 roku, kiedy to Arabowie zajęli Damaszek i inne syryjskie miasta. Mieli nadzieję na utworzenie wielkiego państwa arabskiego, jednak państwa Ententy miały inną wizję przyszłości Bliskiego Wschodu.
W 1916 roku zawarto tajny francusko-brytyjski układ Sykes-Picot, dotyczący podziału Bliskiego Wschodu na strefy wpływów. Porozumienie przewidywało uznanie niezależnego państwa arabskiego lub konfederacji państw arabskich w Palestynie, jednak pod międzynarodowym rządem. W lutym 1917 roku nowy rząd brytyjski spotkał się z przedstawicielami Światowej Organizacji Syjonistycznej: Rothschildem, Weizmanem i Sokołowem, którzy postulowali, aby Wielka Brytania objęła protektorat nad Palestyną oraz udzieliła wsparcia dla żydowskiej imigracji i kolonizacji. Chaim Weizman uzyskał wsparcie brytyjskie dla żydowskich projektów w postaci słynnej deklaracji Balfoura (2 listopada 1917).
Po zakończeniu wojny pojawiły się spory dotyczące przyszłości Palestyny. Francja była za realizacją postanowień tajnej umowy Sykes-Picot, która przewidywała utworzenie wielkiego państwa arabsko-muzułmańskiego pod nazwą Wielka Syria. Emir Mekki Said Husajn również opowiadał się za powstaniem jednego państwa arabskiego. Z kolei stosunek brytyjski do Palestyny i syjonizmu był co najmniej niejednoznaczny. W wyniku tego powstały dwa protektoraty: (1) Protektorat Francuski (obejmujący obszar dzisiejszej Syrii i Libanu) oraz (2) Protektorat Brytyjski (obejmujący obszar Palestyny, Jordanii i Iraku).
Arabowie sprzeciwili się tym planom i 7 marca 1920 roku Fajsal I został ogłoszony królem Wielkiej Syrii przez rząd Haszima al-Atasi, wyłoniony przez Syryjski Kongres Narodowy. Z kolei 19 kwietnia w San Remo zebrała się Naczelna Rada Koalicji. Wielką Brytanię reprezentował George Curzon, a Francję – Milleard. Obydwa państwa zgodziły się na realizację deklaracji Balfoura, przy czym zapewniono wszystkie prawa religijne i obywatelskie Arabów. Umowa ta została włączona do traktatu pokojowego z Turcją. Francji oficjalnie powierzono terytorium mandatowe Syrii, co doprowadziło do wojny francusko-syryjskiej. W bitwie pod Majsalun 24 lipca 1920 roku Francuzi odnieśli zwycięstwo, a Fajsal musiał uciekać z Syrii do Wielkiej Brytanii. Na wieść o tym Abd Allah przegrupował swoje siły w celu wyzwolenia Damaszku. Winston Churchill zaprosił go na spotkanie i przekonał, aby Abd Allah nie atakował brytyjskiego sojusznika – Francji, ponieważ siły francuskie były silniejsze od arabskich, a Brytyjczycy nie chcieli konfliktu z Francuzami. Abd Allah zgodził się ustąpić. W marcu 1921 roku podczas konferencji w Kairze Brytyjczycy zdecydowali, że Fajsal będzie rządził w brytyjskim terytorium mandatowym w Iraku, mimo że nie był znany miejscowej ludności. Utworzenie monarchii w Iraku oraz wycofanie się z rządów bezpośrednich miało zdaniem Brytyjczyków pomóc w zaprowadzeniu pokoju w tym kraju. W plebiscycie 96% głosów opowiedziało się za uczynieniem Fajsala królem Iraku, co miało miejsce w sierpniu 1921 roku.
Emirat Transjordanii
Brytyjczycy nagrodzili Abdullaha za jego ustępstwo utworzeniem odrębnego protektoratu, który później stał się niezależnym państwem. Z terytorium Mandatu Palestyny wydzielono 78% obszaru, leżącego na wschód od rzeki Jordan. W listopadzie 1920 roku Abdullah przybył do tego regionu, jednak faktyczną władzę sprawował brytyjski kapitan Alex Kirkbride. 1 kwietnia 1921 roku Abd Allah rozpoczął swoje panowanie jako emir Transjordanii, a 11 kwietnia utworzył własny rząd, co uznawane jest za powstanie Emiratu Transjordanii.
W sierpniu 1922 roku brytyjski rząd przedstawił memorandum w Lidze Narodów, stwierdzając, że Emirat Transjordanii zostaje wyłączony z wszelkich uzgodnień dotyczących osadnictwa żydowskiego. 12 sierpnia Liga Narodów zaakceptowała powstanie Emiratu. Od tego momentu formalnie podzielono Mandat Palestyny na część wschodnią (Transjordania) i zachodnią (Palestyna). Przez cały czas Brytyjczycy sprawowali zwierzchnictwo nad całością. W maju 1923 roku do Transjordanii przybył nowy brytyjski przedstawiciel Harry John Philby. Abdullah rozpoczął z nim rozmowy na temat uzyskania niepodległości, równocześnie sprowadzając z Palestyny brytyjskiego ppłk. Fredericka Peake’a, który zajął się tworzeniem jordańskich sił zbrojnych. Później tę funkcję pełnił sir John Bagot Glubb, który wyszkolił Legion Arabski.
Negocjacje Abdullaha doprowadziły do podpisania w 1928 roku traktatu, na mocy którego Transjordania stała się nominalnie niezależna, jednak Brytyjczycy nadal utrzymywali swoją obecność wojskową, kontrolowali politykę zagraniczną i zachowywali pewną kontrolę finansową. Ostateczne granice państwowe miały być ustalone w przyszłości, jednak wiadomo było, że wschodnia granica będzie ustalona tak, aby zapewniała bezpieczeństwo brytyjskiego ropociągu biegnącego z Iraku do portów w Palestynie. Zawarty traktat nie spełniał jednak w pełni ambicji Abdullaha, który powołał Radę Legislacyjną i powierzył jej rolę doradcy królewskiego w dążeniu do uzyskania pełnej niepodległości.
Abdullah był postrzegany przez zachodnich polityków jako umiarkowany arabski lider. Istnieją przesłanki, że mógł być skłonny do podpisania porozumienia z państwem żydowskim, co stawiało go w opozycji do większości przywódców arabskich. Dowodem na to jest to, że w 1937 roku Abd Allah poparł Komisję Peela, która zaproponowała utworzenie w brytyjskim Mandacie Palestyny niewielkiego państwa żydowskiego, podczas gdy pozostałe tereny miały być przyłączone do Transjordanii. Abd Allah widział siebie jako władcę Wielkiej Syrii, obejmującej granice ówczesnej Transjordanii, Syrii, Libanu i Mandatu Palestyny, co sprawiło, że wielu arabskich liderów nie ufało mu i podejrzewało go o zmowę z wrogami.
W czasie II wojny światowej Abd Allah pozostał całkowicie wierny Wielkiej Brytanii, utrzymując porządek w Transjordanii i wspierając stłumienie antybrytyjskiego zamachu stanu w Iraku. Po wojnie negocjacje z Brytyjczykami były nadal prowadzone.
Królestwo Transjordanii
25 maja 1946 roku Emirat Transjordanii formalnie uzyskał pełną niezależność od Wielkiej Brytanii i ogłosił niepodległość jako Królestwo Transjordanii. Abdullah został królem Transjordanii.
Po ogłoszeniu 22 listopada 1947 roku rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 181 dotyczącej podziału Palestyny na dwa państwa, król Abdullah I stał się najsilniejszym arabskim przywódcą na Bliskim Wschodzie. W latach 1946–1947 Abd Allah stwierdził, że nie zamierza „popierać ani utrudniać podziału Palestyny oraz powstania państwa żydowskiego”. Oficjalnie wspierał ideę utworzenia państwa arabskiego, jednak podczas wojny domowej w Mandacie Palestyny stał się zwolennikiem przyłączenia zachodnich terenów Palestyny do Królestwa Transjordanii. W lutym 1948 roku jego premier uzyskał poparcie brytyjskiego rządu dla planu przyłączenia arabskiej części Palestyny do Transjordanii. Brytyjscy oficerowie w Legionie Arabskim otrzymali zezwolenie na dalszą służbę pod warunkiem, że nie wezmą udziału w walkach na terytorium państwa żydowskiego. Wielka Brytania nie pragnęła arabskiej inwazji na państwo żydowskie ani powstania państwa palestyńskiego z wielkim muftim Jerozolimy na czele. Król Abdullah podjął tajne rozmowy z przedstawicielami Agencji Żydowskiej (w jednym z tych spotkań uczestniczyła Golda Meir), podczas których omawiano koncepcje podziału Palestyny niezależnie od rezolucji ONZ. Według historyka Awi Szlaima, plan ten miał poparcie brytyjskiego ministra spraw zagranicznych Ernesta Bevina.
Na początku maja 1948 roku Abdullah ponownie spotkał się z Goldą Meir i zaproponował jej utworzenie „niezależnego żydowskiego kantonu w Królestwie Jordańskim”, na co usłyszał odpowiedź, że ma powstać niezależne państwo żydowskie. Abd Allah był podobno przygnębiony tą odpowiedzią, rozumiejąc nieuchronność arabskiej interwencji zbrojnej w Palestynie oraz wybuch wojny. Współcześni historycy coraz częściej sugerują, że istniał tajny układ jordańsko-żydowski, na mocy którego Transjordania zgodziła się na powstanie państwa żydowskiego. Prawdopodobnie to dlatego wojska jordańskie nie podjęły natarcia podczas wojny i nie wkroczyły na teren Izraela. Jednak w oficjalnych wypowiedziach król Abdullah I przez cały czas wspierał arabską interwencję wojskową w Palestynie, postrzegając siebie jako naczelnego dowódcę wojsk arabskich, co przekonało Ligę Arabską do mianowania go na to stanowisko. Palestyńscy Arabowie walczący w wojnie realizowali jego cele polityczne.
15 maja 1948 roku Transjordania przystąpiła do I wojny izraelsko-arabskiej, a jej Legion Arabski wkroczył do Mandatu Palestyny. Abd Allah początkowo nie planował zajmować Jerozolimy, jednak 17 maja zmienił zdanie i na prośbę arabskich notabli z Jerozolimy, nakazał atak na żydowską część miasta. Po zajęciu Zachodniego Brzegu i Wschodniej Jerozolimy Abd Allah starał się zdusić wszelkie przejawy tożsamości narodowej palestyńskich Arabów. W odpowiedzi na to 8 września 1948 roku Liga Arabska, prowadzona przez Egipt, ogłosiła utworzenie w Strefie Gazy rządu Całej Palestyny. Historyk Awi Szlaim zaznaczył: „Decyzja o utworzeniu rządu Całej Palestyny w Strefie Gazy oraz starania o utworzenie sił zbrojnych pod jego kontrolą były próbą członków Ligi Arabskiej zbycia odpowiedzialności za rozpoczęcie wojny i wycofania swoich wojsk z Palestyny pomimo protestów. Bez względu na długoterminową przyszłość arabskiego rządu w Palestynie, jego bezpośrednim celem, zgodnie z zamysłem jego egipskich sponsorów, było stanowienie centralnego punktu sprzeciwu wobec Abdullaha i służyło jako narzędzie do zablokowania ambicji federacji arabskich państw sprzymierzonych z Jordanią”. Król Abdullah I uznał próbę przywrócenia wpływów Amina al-Husajniego w Armii Świętej Wojny za wyzwanie rzucone jego władzy i 3 października jego minister obrony nakazał rozwiązanie wszystkich oddziałów tej armii w obszarach kontrolowanych przez Legion Arabski. Rozkaz ten został bezwzględnie wykonany.
Po zakończeniu wojny Abd Allah włączył okupowane tereny Zachodniego Brzegu do Królestwa Transjordanii, przyznając arabskim mieszkańcom obywatelstwo jordańskie. Równocześnie prowadził tajne rozmowy z przedstawicielami państwa żydowskiego (uczestniczył w nich Mosze Dajan) na temat zawarcia pokoju. 17 lipca 1951 roku w Ammanie zastrzelony został były premier Libanu, Rijad as-Sulh. W Transjordanii pojawiły się plotki, że prowadził on tajne rozmowy z Abdullahem na temat wspólnego pokoju z Izraelem.
Zabójstwo
20 lipca 1951 roku król Abdullah został zastrzelony podczas piątkowych modłów w meczecie Al-Aksa w Jerozolimie. Sprawcą był palestyński Arab z klanu Husajniego – 21-letni Mustafa Ashu. W wyniku zamachu ranny został syn króla, Talal I. Zabójstwo ojca mogło wpłynąć na późniejszą politykę Talala oraz jego stanowisko w kwestii rozmów pokojowych z Izraelem, aby uniknąć podobnego losu, jakiego doświadczył Abdullah I.
Małżeństwa i dzieci
Król Abdullah ożenił się trzy razy:
W 1904 roku w Stambule poślubił swoją pierwszą żonę Musbah bint Nasser (ur. 1884, zm. 15 marca 1961). Była ona córką Emira Nasser Paszy oraz jego żony Dilber Khanum. Mieli troje dzieci:
- księżniczka Haja (1907-1990) – wyszła za mąż za Abdul-Karim Ja’afar Zeid Dhaoui.
- król Talal I (1909-1972)
- księżniczka Munira (1915-1987) – nigdy nie wyszła za mąż.
W 1913 roku w Stambule poślubił swoją drugą żonę Suzdil Khanum (zm. 16 sierpnia 1968). Mieli dwoje dzieci:
- książę Naif bin Abdullah I (ur. 14 listopada 1914, zm. 12 października 1983) – ożenił się z księżniczką Mihrimâh Selcuk Sultan.
- księżniczka Maqbula (ur. 6 lutego 1921, zm. 1 stycznia 2001) – wyszła za mąż za premiera Jordanii Hussein bin Nassera.
W 1949 roku w Ammanie poślubił swoją trzecią żonę Nahda bint Uman. Nie mieli dzieci.
Odznaczenia
Przypisy