Abd al-Muhsin as-Sadun

Abd al-Muhsin as-Sadun, arabski ‏عبد المحسن السعدون‎ (urodzony 2 maja 1879 w An-Nasirijji, zmarł 13 listopada 1929 w Bagdadzie) był irackim politykiem o liberalno-demokratycznych poglądach, który czterokrotnie sprawował urząd premiera w latach: 1922–1923, 1925–1926, 1928–1929 oraz 1929. Ponadto był żołnierzem i oficerem w stopniu mülazıma (podporucznika).

Życiorys

Pochodził z wpływowej rodziny wywodzącej się z Hidżazu, która w przeszłości przewodziła konfederacji plemiennej al-Muntafik w rejonie dolnego Eufratu. Był wyznawcą islamu sunnickiego. Ukończył Akademię Wojskową w Stambule, a następnie został mianowany adiutantem (aide-de-camp) sułtana Abdülhamida II. Jako członek Komitetu Jedności i Postępu wziął udział w rewolucji młodotureckiej. W 1908 roku zrezygnował z kariery wojskowej i rozpoczął działalność polityczną, a przez dziesięć lat był deputowanym do parlamentu Imperium Osmańskiego. Po I wojnie światowej powrócił do Iraku, aby zająć się zarządzaniem rodzinnym majątkiem.

Fakt, że w czasach osmańskich as-Sadun nie pełnił żadnych urzędów państwowych, sprawił, że po ustanowieniu brytyjskiego mandatu w Iraku nowa władza uznała go za idealnego kandydata do objęcia stanowiska rządowego, mimo że król Fajsal był wobec niego nieufny. W rządzie Abd ar-Rahmana al-Kilaniego pełnił funkcję ministra obrony. Według brytyjskich władz mandatowych as-Sadun cieszył się na tyle wysoką pozycją społeczną, że mógł zakończyć prace nad zawarciem i wdrożeniem traktatu brytyjsko-irackiego, co doprowadziło do jego powołania na premiera Iraku w 1922 roku. Równocześnie kierował resortami obrony (z którego później zrezygnował), sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych. W tym czasie podpisano traktat brytyjsko-iracki (z 1922), który w roku następnym został zmodyfikowany z inicjatywy as-Saduna. Założona przez niego Partia Postępu była jedyną znaczącą iracką formacją polityczną, która zgodziła się na ustanowienie mandatu.

As-Sadun sprawował rządy do listopada 1923, kiedy to złożył dymisję. Na jego miejsce król Fajsal powołał swojego bliskiego współpracownika Dżafara al-Askariego. W sierpniu 1924 roku as-Sadun dołączył do rządu Jasina al-Haszimiego jako minister spraw wewnętrznych i pełnił tę funkcję do upadku gabinetu w następnym roku. Następnie po raz drugi objął urząd premiera, jednocześnie zajmując stanowiska ministra finansów oraz spraw zagranicznych. Jego rząd funkcjonował od czerwca 1925 do listopada 1926 roku. W tym czasie as-Sadun został przewodniczącym irackiego parlamentu, pełniąc tę funkcję przez rok.

W styczniu 1928 roku as-Sadun po raz trzeci objął stanowisko premiera Iraku oraz ministra spraw zagranicznych. Dotychczas był zwolennikiem współpracy brytyjsko-irackiej, uznając, że Irak był zbyt słabym państwem, by funkcjonować jako całkowicie suwerenny byt. Uważał jednak, że w miarę rozwoju kraju Wielka Brytania powinna stopniowo ograniczać swoją ingerencję w irackie sprawy. Dążył do ustanowienia w Iraku konstytucyjnych, demokratycznych rządów. Jako premier ogłosił wybory powszechne, mając nadzieję, że nowy parlament będzie mógł renegocjować brytyjsko-iracki układ wojskowy. W czasie trwających kilka miesięcy wyborów, z powodu skomplikowanej procedury, rząd stosował represje wobec opozycyjnych organizacji politycznych oraz studenckich, a także wobec prasy. As-Sadun sugerował następujące zmiany w traktacie: nadanie Irakowi pełnej odpowiedzialności za obronność państwa, ograniczenie kompetencji dowódcy brytyjskich sił powietrznych w kraju, zmniejszenie liczby brytyjskich oficerów w irackiej armii, anulowanie zobowiązań finansowych oraz zwolnienie Iraku z obowiązku utrzymywania brytyjskiego wysokiego komisarza i towarzyszących mu osób. Brytyjczycy nie zamierzali jednak zgodzić się na jakiekolwiek modyfikacje układu, co skłoniło as-Saduna do złożenia dymisji w 1929 roku. Mimo to pozostawał premierem przez kilka miesięcy, ponieważ żaden polityk nie chciał przejąć jego obowiązków.

Ostatecznie jego następcą został Taufik as-Suwajdi (były premier zachował jednak nieformalny wpływ na jego działania), ale jego rząd przetrwał tylko kilka miesięcy. We wrześniu 1929 roku as-Sadun po raz czwarty objął urząd premiera i ponownie został ministrem spraw zagranicznych. Ponownie podjął negocjacje z Brytyjczykami w sprawie pełnej niezawisłości Iraku, jednak ponownie poniósł porażkę, a król Fajsal wciąż mu nie ufał. Oskarżany przez niektórych polityków o zdradę kraju, surowo skrytykowany w czasie debaty parlamentarnej po wygłoszeniu przez króla mowy tronowej, a w poczuciu klęski, które pogłębiały osobiste problemy, as-Sadun popełnił samobójstwo. Nowy rząd utworzył Nadżi as-Suwajdi, pozostawiając na stanowiskach niemal wszystkich ministrów powołanych przez as-Saduna.