Abd al-Latif
Abd al-Latif, pers. بدالطیف (data urodzenia nieznana – zmarł 8 maja 1450 roku w Samarkandzie) był władcą z dynastii Timurydów, rządzącym Samarkandą od października 1449 roku aż do swojej śmierci.
Był synem Uług Bega (1409 – 1449) oraz Roghji Chatun Arulat. W dzieciństwie wychowywał się w Heracie, na dworze swojego dziadka Szahrucha (1405 – 1447), który darzył go dużą sympatią. Dokładna data jego narodzin nie jest znana, ale po raz pierwszy pojawia się w kronikach jako dziecko w relacji Fasiha Chafiego, dotyczącej wydarzeń z maja 1437 roku. Rywalizacja z kuzynem Ala ad-Daulą (1447 – 1448) zmusiła go do powrotu na dwór ojca w Samarkandzie w 1442 roku, jednak został szybko odprowadzony z powrotem do Heratu przez swoją babkę, Gouharszad Aghę.
Abd al-Latif brał udział w ostatniej kampanii Szahrucha przeciwko zbuntowanemu Sultan Muhammadowi (1447 – 1452). Dziadek Abd al-Latifa zmarł 13 marca 1447 roku w Reju. Po jego śmierci w obozie zapanowała anarchia, a według różnych źródeł został on splądrowany przez zwykłych żołnierzy bądź timurydzkich książąt, Babura (1447 – 1457) i Chalila Sultana, którzy opuścili armię i udali się w kierunku Chorasanu. W tej trudnej sytuacji Gouharszad poprosiła Abd al-Latifa o przejęcie dowództwa nad armią podczas powrotu do Heratu. Prawdopodobnie chciała w ten sposób uspokoić obawy jego ojca, Uług Bega, jedynego żyjącego syna Szahrucha. Równocześnie jednak Gouharszad wysłała posłańca do Ala ad-Dauli w Heracie, informując go o śmierci Szahrucha, podczas gdy Abd al-Latif przekazał tę wiadomość swojemu ojcu. Abd al-Latif szybko przywrócił porządek w obozie, przeprowadzając egzekucje wśród niezdyscyplinowanych żołnierzy, a trzy dni później wyruszył z Gouharszad oraz ciałem Szahrucha w kierunku Heratu. W trakcie podróży niektórzy ludzie z jego bliskiego kręgu ostrzegli go, że Gouharszad może knuć przeciwko niemu, co skłoniło Abd al-Latifa do uwięzienia swojej babki oraz jej krewnych. W Damghanie miejscowy dowódca odmówił wpuszczenia armii Abd al-Latifa, lecz ten zdobył miasto i je splądrował. Wygląda na to, że Abd al-Latif planował zjednoczyć swoje siły z ojcem, jednak Uług Beg, zajęty tłumieniem kilku rebelii, nie mógł dotrzeć na czas, by spotkać się z synem. Wkrótce po wkroczeniu do Mawarannahru Abd al-Latif zawrócił do Chorasanu, gdzie w Niszapurze dowiedział się, że Ala ad-Daula otworzył skarbiec w Heracie i ogłosił się władcą. 30 kwietnia 1447 roku Ala ad-Daula wysłał armię przeciwko Abd al-Latifowi, zaskakując jego oboz. Zatrwożeni emirowie szybko opuścili Abd al-Latifa, a on sam został ujęty i uwięziony w twierdzy Ichtijar ad-Din, podczas gdy Gouharszad i jej krewni zostali uwolnieni.
W międzyczasie Uług Beg przekroczył Amu Darię w drodze do Chorasanu, gdy dowiedział się o pojmaniu Abd al-Latifa. Na sugestię swoich emirów rozpoczął negocjacje z Ala ad-Daulą. Początkowo ten ostatni był oporny na zawarcie porozumienia, ale gdy usłyszał o zbliżającym się ataku Babura w kierunku Chorasanu, zmienił zdanie. Uług Beg i Ala ad-Daula zawarli pokój i ustalili nowe granice między swoimi terytoriami. Uwolniony Abd al-Latif otrzymał od ojca miasto Balch, uzyskane na mocy traktatu. Uług Beg powrócił do Samarkandy, a Abd al-Latif rozpoczął ataki na oddziały Ala ad-Dauli, który w odpowiedzi zorganizował kampanię przeciwko niemu. Gdy Uług Beg został poinformowany o sytuacji, interweniował, a armia Ala ad-Dauli wycofała się do Heratu. Wiosną 1448 roku Uług Beg przybył do Chorasanu z armią i po połączeniu się z Abd al-Latifem zaatakował Ala ad-Daulę, odnosząc zdecydowane zwycięstwo pod Tarnabem. Ala ad-Daula uciekł do swojego brata Babura w Astarabadzie, a Uług Beg zajął Herat. To wydarzenie uznawane jest za początek późniejszego antagonizmu Abd al-Latifa wobec ojca. Mimo odwagi wykazanej przez Abd al-Latifa w bitwie, Uług Beg nakazał, by wieści o zwycięstwie (fas-namahs) były podpisane przez jego młodszego syna, Abd al-Aziza. Co więcej, Uług Beg nie tylko nie przyznał Abd al-Latifowi jego części łupów z Chorasanu, ale także odebrał mu część osobistego skarbu, który ulokował w twierdzy Ichtijar ad-Din.
Uług Beg wysłał Abd al-Latifa do Bastamu, jednak nie mogąc stawić czoła Baburowi, uciekł do Niszapuru. Później, w związku z niepotwierdzonymi oskarżeniami o bunt, Uług Beg skierował go do Meszhedu, gdzie przebywał aż do listopada 1448 roku. W tym miesiącu Uług Beg przybył do Meszhedu i po połączeniu się z synem wspólnie stłumili rebelię turkmeńskiego księcia Jar Alego w Heracie, po czym powrócili do Samarkandy, pozostawiając Abd al-Latifa jako namiestnika miasta. Zaledwie dwa tygodnie po odejściu Uług Bega, Babur pojawił się pod Heratem, co zmusiło Abd al-Latifa do opuszczenia miasta i udania się do Balchu, by objąć tam rządy. Obawiając się swojego ojca oraz czując się skrzywdzonym przez jego wcześniejsze decyzje, Abd al-Latif zaczął przygotowywać bunt przeciwko niemu. Po brutalnym stłumieniu rebelii w okolicy Heratu przez Uług Bega, znalezienie zwolenników, którzy chcieli wystąpić przeciwko niemu, nie było trudne. Aby zwiększyć swoją popularność, Abd al-Latif zniósł opłaty za handel (tamgha). Balch, leżący na szlaku handlowym z Indiami, stał się kluczowym źródłem dochodu, które Uług Beg stracił. Wrogość Abd al-Latifa wobec ojca stała się tak jawna, że Uług Beg nie miał innego wyjścia i prawdopodobnie wczesnym latem 1449 roku wyruszył przeciwko niemu. Abd al-Latif początkowo nie pozwolił na przekroczenie Amu-Darii przez swojego ojca, a gdy doszło do starć pomiędzy armiami, przeważnie odnosił zwycięstwa. Żołnierze Uług Bega zaczęli dezerterować, a on sam obawiał się, że jego emirowie mogą go zdradzić na rzecz syna. W tym czasie Abd al-Aziz, pozostawiony jako namiestnik w Samarkandzie, zraził do siebie mieszkańców swoją arogancją. To wykorzystał timurydzki książę Abu Sa’id (1451 – 1469), który zorganizował atak na miasto. Na wieść o tym Uług Beg zarządził powrót do Samarkandy, zmuszając Abu Sa’ida do odstąpienia. Jednak Abd al-Latif, podążając za ojcem, pokonał go w bitwie w pobliżu Samarkandy. Uług Beg opuścił miasto, a bramy Samarkandy zostały przed nim zamknięte przez innego emira, Miranszaha Ka’uczina. Także w twierdzy Szahruchijja, gdzie próbował się schronić z Abd al-Azizem, spotkał się z tym samym traktowaniem. Był zatem zmuszony wrócić do Samarkandy i poddać się Abd al-Latifowi.
Abd al-Latif teraz ustanowił nominalnego chana z rodu Czyngis-chana i nakazał mu osądzić swojego ojca zgodnie z zasadami szariatu. Gdy zapadł oczekiwany wyrok śmierci, Uług Begowi pozwolono na wyruszenie na pielgrzymkę, podczas której Abd al-Latif zabił go 25 lub 27 października 1449 roku. Ten czyn został potępiony przez ówczesnych historyków Timurydów i znacząco przyczynił się do spadku prestiżu linii Szahrucha. Wkrótce ten sam los spotkał również brata Abd al-Latifa, Abd al-Aziza. Emir Sultanszah oraz jego syn zostali zabici przez emirów, którzy pozostali lojalni wobec Uług Bega, gdy odkryli, że przywódca Barłasów planuje przejść na stronę Abd al-Latifa. Niedługo po objęciu władzy, Abd al-Latif zabił ich, oskarżając o spiskowanie przeciwko niemu. Poza tym nie ma zbyt wielu informacji na temat rządów Abd al-Latifa w Samarkandzie. Jego reputacja jako przywódcy wojskowego była na tyle silna, że nawet Uzbecy wstrzymali swoje tradycyjne zimowe rajdy na terytoria Buchary i Samarkandy. Na początku Abd al-Latif spotkał się z opozycją Abu Sa’ida i ostatecznie zginął w zamachu 8 maja 1450 roku. Grupa spiskowców, stojąca za tym aktem, wezwała do przejęcia władzy w Samarkandzie przez innego wnuka Szahrucha, Abdallaha (1450 – 1451). Zachował się list napisany przez Abd al-Latifa do sułtana Mehmeda II (1444 – 1446, 1451 – 1481), a także monety bite przez niego.
Bibliografia
C. P. Haase: ʿABD-AL-LAṬĪF MĪRZĀ. Encyclopaedia Iranica. [dostęp 2016-12-11]. (ang.).
Beatrice Forbes Manz: Power, Politics and Religion in Timurid Iran. Cambridge: Cambridge University Press, 2007. ISBN 0-521-86547-6. Brak numerów stron w książce.
Ruzbeh Zarrinkoub: ʿAbd al-Laṭīf. W: Wilferd Madelung, Farhad Daftary: Encyclopaedia Islamica. Leiden: E.J. Brill, 2008. ISBN 978-90-04-16860-2. Brak numerów stron w książce.